ناباروری در مردان

زوج نابارور بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی  (WHO) به زوجی اطلاق می­گردد که پس از 12 ماه مقاربت جنسی محافظت نشده، موفق به بچه دار شدن نشوند. در ميان عوامل ناباروري، ناباروري مردان حدود 50 درصد از موارد را شامل مي­شود .اختلال در ساخت و بلوغ اسپرم كه باعث كاهش تعداد، افزايش شكل­هاي غير طبيعي و كم تحركي اسپرم مي­گردد از شايع­ترين علل ناباروري مردانه مي­باشد. در برخي از موارد ناباروري مردان عواملي مثل آلودگي­ها، عوامل محيطي و يا اختلالات هورموني ، ايمونولوژيكي  و عوامل ژنتیکی دخيل است. میزان شیوع ناباروری اولیه در ایران طی مطالعه‌ای که در سال 1384 به انجام رسیده 24% گزارش شده ‌است به همین دلیل اهميت اين موضوع سبب توجه جامعه بهداشت توليد مثل شده و ايجاد راه حل فوري براي اين مقوله يك نياز ضروري است.

 علل ناباروری در مردان

عوامل متعددی در ایجاد ناباروری موثرند ولی در یک تقسیم­بندی کلی می­توان آن­ها را در سه گروه کلی قرار داد.

ناباروری اکتسابی

می­تواند بر اثر عواملی چون عفونت، التهاب، فاکتورهای ایمونولوژیک، جراحت و آسیب­های ناشی از جراحی اندام­های تولید مثلی، مواد شیمیایی و قرار گرفتن در معرض تشعشع ایجاد گردد.

ناباروری مادرزادی

می­تواند براثر عواملی چون واریکوسل، ناهنجاری­های اندوکرینی و عوامل ژنتیکی باشد. که از این بین عوامل ژنتیکی 15% از ناباروری مردان را شامل می­شود. اختلالات ژنتیکی ممکن است ناشی از ناهنجاری­های کروموزومی، جهش­ها و پلی مورفیسم­های ژنی باشد.

ناباروری بدون توضیح

برای حدود 20 % از زوجین براساس روش­های تشخیص موجود، هیچ علتی برای ناباروری یافت نمی­شود. نتایج آنالیز مایع منی این افراد طبیعی است، همچنین وضعیت باروری همسر این فرد نیز طبیعی به نظر می­رسد. بنابراین، برای توصیف این دسته از ناباروری واژه­ی ناباروری بدون توضیح استفاده می­گردد.

اسپرموگرام طبیعی

گستره‌ای از فاکتورهای اسپرم در ایجاد باروری موفقیت‌آمیز دخالت دارند. از این فاکتورها، سه فاکتور نقش اصلی در بارور نمودن سلول تخمک دارند. یک اسپرم نرمال باید دارای مورفولوژی و شکل طبیعی، حرکت پیش‌رونده‌ی مناسب و تعداد مناسب باشد . که این معیارها بر طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی در سال 2010 بدین صورت مشخص شده ‌است.

مورفولوژی اسپرم

بر این اساس اسپرم زمانی از نظر شکل، نرمال محسوب می‌شود که حداقل 4% مورفولوژی طبیعی و نرمال را داشته ‌باشد.

حرکت پیش‌رونده اسپرم

از کل حرکت‌های سلول اسپرم، باید حداقل 32% آن، حرکت پیش‌رونده و رو به جلو باشد.

تعداد اسپرم

تعداد اسپرم باید حداقل 15 میلیون در هر میلی‌لیتر مایع منی باشد.

اختلالات اسپرموگرام

بیش از 90 درصد موارد ناباروری مردان ناشی از اختلال در کیفیت اسپرم یا شمارش اسپرم یا هر دو می­باشد . اختلالاتی که در تمایز و بلوغ اسپرم ایجاد می­شود منجر به کاهش تعداد، افزایش شکل­های غیرطبیعی و کم ­تحرکی اسپرم می­گردد که از شایع­ترین علل ناباروری مردان می­باشد. اختلالات اسپرم شامل موارد زیر می­باشد.

الیگواسپرمیا

یکی از علل ناباروری در مردان، وجود تعداد کم اسپرم در مایع منی می­باشد که به آن الیگواسپرمیا یا الیگوزواسپرمیا گفته می­شود. الیگواسپرمیا بسته به تعداد اسپرم موجود در انزال، می­تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد. براساس استانداردهای سازمان بهداشت جهانی(WHO) ، الیگواسپرامیا زمانی تشخیص داده می­شود که تعداد کل اسپرم در هر میلی لیتر انزال کمتر از 15 میلیون اسپرم باشد. الیگواسپرمیا هیچ علائم و نشانه ­­های جسمی مرتبط ندارد. مردان اوليگواسپرمي با انزال­هاي كامل و عادي قادرند مانند هر مرد ديگری روابط صميمانه­­ای داشته باشند. به طور معمول، آن­ها زمانی که اقدام به بارداری می­کنند و حاملگی اتفاق نمی­افتد، متوجه می­شوند که دچار الیگواسپرمیا هستند. در این مرحله است که آن­ها به یک متخصص باروری مراجعه می­کنند و ارزیابی باروری را انجام می­دهند. برای بررسی کیفیت نمونه منی، متخصصان باروری از آزمایش سمینوگرام یا آنالیز مایع منی استفاده می­­کنند. با استفاده از این آزمایش تشخیصی، می­توان پارامترهای مختلف اسپرم را در زیر میکروسکوپ تجزیه و تحلیل کرد.

آستنواسپرمیا

یکی دیگر از علل ناباروری در مردان، آستنوزواسپرمیا یا آستنواسپرمیا می­باشد که بر تحرک اسپرم تأثیر می­گذارد. آستنواسپرمیا معمولاً به عنوان اسپرم کند حرکت یا اسپرم تنبل شناخته می­شود.  تشخیص آستنواسپرمیا به این صورت است که در طی تجزیه و تحلیل اسپرم، یک قطره منی بر روی محفظه شمارش اسپرم Makler) یا( Neubauer  قرار داده می­شود و 100 اسپرم شمارش می­­گردد.  در این آنالیز ،درصد اسپرم­هایی که دارای تحرک پیشرونده هستند، درصد اسپرم ­هایی با تحرک غیر پیشرونده (اسپرم هایی که تحرک دارند اما به جلو حرکت نمی­کنند) و در نهایت درصد اسپرم ­های بی­ تحرک مشخص می­­شود. طبق استانداردهای سازمان جهانی بهداشت (WHO) ، اسپرم­هایی دارای تحرک طبیعی هستند که حرکت پیشرونده و غیر پیشرونده­ی آن­ها برابر یا بیشتر از 40 % باشد. حرکت پیشرونده اسپرم بالاتر از 32% باشد.

تراتواسپرمیا

به ناهنجاری­های مورفولوژی (شکل) اسپرم، تراتوزواسپرمیا یا تراتواسپرمیا گفته می­شود. این اختلال در مورفولوژی طبیعی اسپرم می­تواند در سر، قطعه میانی (گردن )و تاژک (دم) اسپرم ایجاد گردد و باروری مرد را تحت تاثیر قرار دهد. میزان حاملگی موفق در زوجینی که مرد دارای اسپرم­هایی با مورفولوژی غیر طبیعی می­باشد، بستگی به تعداد اسپرم­های بد شکل در مایع سمن مردان دارد.

نقص در مورفولوژی اسپرم را می­توان به انواع مختلف بسته به موقعیت آن­ها طبقه بندی کرد

نقص در سر

اسپرم بدون سر (pinhead)، سر کوچک، آمورف، گرد، کشیده، سر بزرگ (گلوبوزواسپرمیا)، گلابی شکل (pyriform)، اسپرم با آکروزوم بزرگ، اسپرم با آکروزوم کوچک، اسپرم بدون آکروزوم، اسپرم با واکوئل­های زیاد، اسپرم با واکوئل­های بزرگ یا اسپرم با دو سر.

نقص در قطعه میانی

اسپرم بدون قطعه میانی، قطعه میانی منحنی، قطعه میانی نامتقارن، قطعه میانی ضخیم، قطعه میانی نازک، قطعه میانی نامنظم یا با برآمدگی بیش از یک سوم ناحیه سر.

نقص در تاژک

اسپرم بدون تاژک، اسپرم با تاژک پیچ خورده، اسپرم با تاژک کوتاه، اسپرم با تاژک بلند، اسپرم با تاژک تا خورده یا اسپرم با  دو تاژک.

مکمل تقویت باروری در مردان