امروزه 50درصد از علل ناباروری در زوجین مربوط به مردان می‌باشد که با کیفیت پایین اسپرم در مایع سمن همراه است. برای یک لقاح موفق، اسپرم باید از لحاظ شکل و ساختار، حرکت، تعداد و یکپارچگی DNA کیفیت بالایی داشته باشد. هرگونه اختلال درکیفیت اسپرم مانند بد شکلی اسپرم، کاهش حرکت اسپرم، کاهش تعداد اسپرم و شکست DNA اسپرم می‌تواند منجربه ناباروری در مردان شود. فاکتورهای مختلفی می‌توانند بر کیفیت اسپرم مردان اثر گذارند.
وزن
اضافه وزن یا چاقی می‌توانــد پيــش زمينــه بســياری از بيماریهــايی ماننــد ديابــت، بيماری‌هـای قلبـی-عروقی و سـرطان باشد. تحقیقات نشان داده است که اضافه وزن، کیفیت اسپرم‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و میزان باروری مردان را کاهش می‌دهد. چاقی باعث کاهش حرکت اسپرم، اختلال در نعوظ و تغيير هورمون‌های توليد مثلی می‌گردد. مطالعات ثابت کرده‌اند که DNA اسپرم مردان چاق دارای آسیب‌هایی است که نتیجه نهایی آن عدم باروری می‌باشد. در برخي تحقيقات دیگر گزارش شده است كه كاهش وزن در افراد چاق به بهبود كيفيت مايع منی و هورمون‌های توليد مثلي منجر می‌شود. به همین دلیل داشتن یک رژیم غذایی سالم، ورزش کردن و داشتن فعالیت بدنی نقش اساس در کنترل وزن و حفظ کیفیت اسپرم‌ها دارد.
نوع تغذیه بر کیفیت اسپرم و باروری مردان تاثیر دارد. در مردانی که رژیم غذایی متعادلی دارند. شش برابر افزایش باروری نشان داده شده است. مصرف چربی‌های اشباع نشده، آنتی اکسیدان‌ها (ویتامین‌ها)، میوه‌ها و سبزیجات می‌تواند بر روی باروی مردان موثر باشد. مصرف ماهی و امگا3، روی، ويتامين C ، ويتامين E باعث افزایش تعداد اسپرم و افزایش اشکال طبیعی اسپرم می‌شود.
مصرف نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر باعث کاهش حرکت اسپرم می‌شود. تحقیقات در دانشگاه هاروارد نشان داده است. که مصرف غذاهای حاوی مقادیر زیاد چربی‌های اشباع مثل همبرگر و سیب زمینی سرخ شده و چربی‌های موجود در گوشت قرمز، لبنیات پرچرب به کیفیت اسپرم صدمه می‌زند.
همچنین مطالعات دیگر نشان داده‌اند که مصرف کم فولات (ویتامین B9 یا اسید فولیک) توسط مردان، احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی را در اسپرم افزایش می‌دهد، در نتیجه باروری تخمک‌ها بواسطه اسپرم‌های غیرطبیعی منجر به سقط جنین یا ناهنجاری‌های جنین می‌گردد. بهترین راه تامین اسید فولیک مورد نیاز بدن مردان، مصرف مولتی مکمل‌ها یا افزودن مواد غذایی سرشار از این ماده مغذی به رژیم غذایی می‌باشد.
مواد غنی از اسید فولیک
مواد غنی از اسید فولیک عبارتند از:
• سبزیجات از جمله اسفناج، کلم بروکلی و کاهو
• لوبیا، نخودفرنگی، عدس
• میوه‌هایی همچون لیمو، موز، طالبی، هندوانه، پرتقال، کیوی و انبه
• قلوه و جگر
• زرده تخم مرغ، شیر، دانه‌های آفتابگردان
استرس و اضطراب
پژوهش‌های انجام شده نشان داده است که استرس و اضطراب در مردان بر روابط زناشویی تأثیر گذار است و باعث کاهش اسپرم می‌گردد. برخی از مردانی که در معرض استرس روانی قرار می‌گیرند، نابارور هستند. پیروی از یک الگوی خواب مناسب، رژیم غذایی مناسب، ورزش کردن، مشارکت در جمع دوستان، مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و… به کاهش استرس و اضطراب کمک می‌کند.
عوامل فیزیکی
تحقیقات نشان داده است که عوامل فیزیکی مانند دما، ضربه و… باعث کاهش کیفیت منی، افزایش بروز سرطان بیضه و کارآیی ضعیف اسپرماتوژنز و… می‌شوند.
• دما
دمای ایمن برای اسپرم‌ها 34.5 درجه سانتی گراد است. یعنی دمایی پایین‌تر از دمای داخل بدن (37 درجه سانتی گراد). بنابراین اسپرم سازی در کیسه بیضه که خارج از بدن قرار دارد انجام می‌شود، تا اختلالی در تولید اسپرم ایجاد نشود. شنا در استخرهای آب گرم سونا، جکوزی و کار کردن در محیط‌های گرم مانند خشکشویی، نانوایی و یا کارخانه ذوب آهن، می‌تواند دمای بیضه‌ها را افزایش دهد و تولید و بلوغ اسپرم‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. لازم به ذکر است که استفاده طولانی مدت از لپ تاپ هنگامی که بر روی پاها قرار دارد. می‌تواند باعث افزایش دمای بیضه‌ها و در نهایت منجر به کاهش کیفیت اسپرم شود.
ضربه
اغلب ضربه‌های وارده به بیضه، تصادفی بوده که در طی فعالیت‌های ورزشی، تصادفات و یا در اثر برخورد اشیاء ایجاد می‌شوند. ورزشکاران از جمله کسانی هستند که بیشتر دچار آسیب بیضه‌ای مانند چرخش بیضه‌ای و آسیب‌های اپیدیدیم می‌شوند.
ضربه به بیضه منجر به خروج آن از محل اصلی خود می‌شود و تشخیص آن بستگی به معاینات کامل فیزیکی و سیتی اسکن از لگن دارد. ضربه به بافت بیضه می‌تواند قسمت اعظمی از بافت بیضه را تخریب کند و برکیفیت اسپرم، بلوغ سلول‌های زایای اولیه و فعالیت جنسی مرد تأثیر بگذارد. ضربه دو طرفه به بافت بیضه در مردان منجر به آزواسپرمی، کاهش هورمون‌های FSH، LH و تستوسترون می گردد.
عوامل شیمیایی
عوامل شیمیایی مانند دخانیات، داروها و برخی از مواد شیمیایی باعث مشکلاتی نظیر سرطان بیضه و برخی ناهنجاری‌های مادرزادی نظیر کریپتورکیدیسم می‌شود.
دخانیات
بطور کلی مصرف سیگار، قلیان، ماری جوانآ و الکل یکی از عوامل کاهش کیفیت اسپرم‌ها می‌باشد. برای مثال سیگار حاوی بیش از 4000 ماده شـیمیایی است که بسیاری از آن‌ها سمی و سـرطان‌زا می‌باشند. مطالعـات نشان داده است که سـیگار تـاثیر منفـی بـر پارامترهای اسپرم دارد. در افراد سیگاری، میزان حجم منی، تعداد و تحرک اسپرم نسبت به افـراد غیـرسیگاری کمتر می‌باشد. علاوه‌بر این در افـراد سـیگاری میزان لکوسیت‌ها (گلبول سفید)، اسپرم‌هایی با سرهای غیرطبیعی در مایع منی افزایش می‌یابد.
نیکوتین
نیکوتین موجود در سیگار به راحتی از غشای سلول‌های بدن به خصوص اسپرم، عبور می‌کند و با اجزای درون سلولی مانند پروتئین‌های مورد نیاز تقسیم سلولی واکنش می‌دهد، بدین ترتیب منجر به اختلال در تقسیم سلولی می‌شود. تحقیقات انجام شده برروی حیوانات آزمایشگاهی نشان داده است که نیکوتین موجود در سیگار باعث اختلال در تولید اسپرم، آتروفی و تحلیل بیضه‌ها می‌شود. مصرف سیگار در مردان علاوه‌بر کاهش کیفیت اسپرم منجر به تولد نوزادانی با ناهنجاری‌های مادرزادی و مبتلا به سرطان می‌شود.
مصرف الکل با اثر بر روی سلول‌های لایدیگ که ترشح کننده هورمون تستوسترون می‌باشد. سطح هورمون تستوسترون در خون را کاهش می‌دهد و منجر به اختلال در عملکرد سيستم تولید مثلی مردان می‌شود. مصرف الکل اغلب با کاهش ميل جنسی، اختلال در انزال (تأخير در انزال يا زود انزالی)، ناباروری و آتروفی بيضه همراه می‌باشد. کاهش تعداد اسپرم، اختلال در حرکت اسپرم، افزایش اشکال غیرطبیعی اسپرم، افزايش آسیب به DNA اسپرم از جمله عوارض مصرف نوشيدنی‌های الکلی است. الکل در بلوغ داخل اپيديديمی اسپرم‌ها اختلال ايجاد می‌کند، لذا اسپرم‌های نابالغ و رادیکال‌های آزاد افزایش می‌یابد که در نهايت توان باروري کاهش می‌یابد.
داروها
امروزه یکی از علل ناباروری در مردان مصرف داروها گزارش شده است. داروها می‌توانند به واسطه مکانیسم‌هایی که به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر توليد اسپرم اثر می‌گذارند، بر کیفیت اسپرم و عملكرد جنسي مردان تأثيرگذارند و موجب نقص باروری شوند. برای مثال داروهای ضد افسردگی مهارکننده انتخابی باز جذب سرتونین (SSRI ) باعث کاهش تعداد اسپرم، کاهش حرکت اسپرم، کاهش اشکال طبیعی اسپرم، کاهش هورمون‌های جنسی FSH،LH ، T و افزایش آسیب DNA اسپرم و تاخیر در انزال می‌شوند.
امروزه برای درمان بسیاری از بيماری‌های مقـاربتی و عفـونی مربـوط بـه دسـتگاه ادراری تناسلی از داروهای آنتی بیوتیک استفاده می‌شود مصرف برخی از داروهای آنتی بیوتیک مانند پنی سیلین، تترا سایکیلین، ايزونيازيـــد، استرپتومايـــسين و تايميكوزين بر کیفیت اسپرم اثر منفی دارند و منجر به کاهش حرکت اسپرم، کاهش تولید اسپرم، افزایش شکست DNA اسپرم می‌شوند.
مواد شیمیایی
برخی از مواد شیمیایی باعث کاهش کیفیت اسپرم‌ها می‌شوند مانند پلوتونیوم که به طور گسترده در صنعت هسته‌ای استفاده می‌شود. اکسید اتیلین که یک ضدعفونی کننده شیمیایی است. سایر مواد شیمیایی که با کاهش کیفیت اسپرم همراه‌اند. عبارتند از کادمیوم، سرب، جیوه. این مواد باعث آسیب به سلول‌های سرتولی در نهایت منجر به اختلال در تولید اسپرم می‌شوند.
امروزه استفاده از آفت کش‌ها خصوصاً توسط کشاورزان سهم نسبتا زیادی در اختلالات باروری دارند. مصرف آفت کش‌ها در کشور ما طبق آمار موجود حدود 22-21 هزار تن در سال و حدود 2/1 % میزان مصرف جهانی است. چندین مطالعه بر روی مواجهه شغلی با آفت کش‌ها و تاثیر مضر آن بر باروری انسان صورت گرفته است. که با به تاخیر انداختن بارداری بدون استفاده از وسایل پیشگیری بیشتر از 12 ماه، سقط خودبخودی، مرده‌زایی، کاهش وزن هنگام تولد و اختلالات رشدی را گزارش نموده‌اند.
برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید.
