آنالیز پیشرفته مایع منی و سنجش تعداد کل اسپرم‌های متحرک

در طی انجام فرایند لقاح، ماده ژنتیکی اسپرم با تخمک ترکیب شده و سلول تخم را بوجود می‌آورد. به همین دلیل برای موفقیت آمیز بودن این فرآیند باید اسپرم سالم بوده و عملکرد مناسبی داشته باشد. یکی از شرایط لازم برای رسیدن اسپرم به تخمک، تحرک کافی اسپرم است. اما تحرک اسپرم چقدر باید باشد؟

1. آنالیز پیشرفته مایع منی

آنالیز پیشرفته مایع منی یک آزمایش مکمل در کنار سمینوگرام است. این آنالیز امکان ارزیابی تعداد کل اسپرماتوزوئیدهای دارای تحرک پیش رونده (TMSC) را در نمونه مایع منی، فراهم می‌کند. این اسپرماتوزوئیدها دارای ظرفیت باروری هستند. در تجزیه و تحلیل پیشرفته مایع منی، قبل از ارزیابی تعداد کل اسپرماتوزوئیدهای متحرک (TMSC)، ارزیابی اولیه مایع منی انجام می‌شود. سپس نمونه جهت انجام ارزیابی پیشرفته به دو بخش تقسیم می‌شود:

1. غلظت اسپرم: در اینجا از اسپرماتوزواهای با کیفیت بالا، برای بدست آوردن میزان TMSC استفاده می‌شود.
2. پلاسمای منی: در این قسمت، اسپرم‌های بی‌تحرک و سلول‌های غیر اسپرم موجود در مایع منی (که شامل سلول‌های اپیتلیال، لکوسیت‌ها و غیره) باقی می‌مانند و این بخش کنار گذاشته خواهد شد.

گاهی اوقات، تجزیه و تحلیل پیشرفته مایع منی را آزمایش ظرفیت پذیری اسپرم نیز می‌نامند. زیرا نمونه مایع منی جهت آنالیز دقیق تمامی پارامترها باید مورد ارزشیابی قرار گیرد، که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.

2. ظرفیت پذیری (کاپاسیتی) اسپرم

ظرفیت پذیری اسپرم فرایندی است که پس از انجام رابطه جنسی بدون محافظت، به طور طبیعی در دستگاه تولید مثل زنان اتفاق می‌افتد. سلول‌های اسپرم همانطور که از طریق دهانه رحم و لوله‌های رحمی پیش می‌روند تا به تخمک برسند، دچار یک سری تغییرات فیزیکی و شیمیایی می‌شوند که توانایی باروری را کسب می‌کنند. به عنوان مثال، یکی از تغییرات مهم افزایش تحرک اسپرم است که به آن‌ها امکان می‌دهد با سرعت بیشتر و  شدت بیشتری حرکت کنند.

در آزمایشگاه‌های IVF، هم در انجام سنجش میزان TMSC و هم در هر روش درمانی دیگر برای باروری، لازم است که ظرفیت پذیری اسپرم، شبیه به فرآیند طبیعی ظرفیت‌یابی در دستگاه تناسلی زنان، انجام شود. با این کار می‌توان کیفیت مایع منی را بعد از ظرفیت‌یابی بررسی کرد و مشخص کرد که آیا اسپرم به دست آمده قادر است تخمک‌ها را به راحتی بارور کند یا خیر.

3. انواع ظرفیت اسپرم

دو روش از متداول‌ترین روش‌های ظرفیت پذیری اسپرم در آزمایشگاه‌های آندرولوژی عبارتند از:

1. شنا کردن: به این صورت که نمونه مایع منی سانتریفیوژ می‌شود و سلول‌ها که حاوی اسپرم و سایر سلول‌های غیر اسپرمی می‌باشند، در پایین لوله باقی می‌مانند و پلاسمای سمینال (مایع رویی که فاقد سلول است) برداشته می‌شود. سپس یک محیط کشت به سلول‌ها اضافه می‌شود و نمونه برای مدتی در دستگاه انکوباتور باقی می‌ماند. در طی این زمان، متحرک‌ترین اسپرم‌ها به سطح “شنا” می‌کنند، در حالی که سلول‌ها و اسپرم‌های بی‌حرکت در پایین لوله باقی می‌مانند.
2. شیب چگالی: به این صورت که دو محیط با تراکم متفاوت در یک لوله آزمایش قرار می‌گیرند و نمونه منی در بالای دو لایه قرار می‌گیرد. پس از سانتریفیوژ، اسپرم متراکم‌تر (با تحرک بیشتر) قادر به عبور از شیب‌ها و استقرار در پایین لوله خواهد بود. نمونه باقی مانده در پایین لوله برای انجام سنجش میزان TMSC جمع آوری می‌شود.

در هر دو روش ظرفیت پذیری، هدف نهایی، از بین بردن سلول‌های پلاسما، اسپرم ضعیف و سلول‌های غیر اسپرم است.

4.نتایج آنالیز پیشرفته مایع منی

هنگامی که نمونه مایع منی ظرفیت یافته به دست آمد، بررسی میزان اسپرم متحرک (TMSC)، در زیر میکروسکوپ توسط دوربین Makler انجام می‌شود. یک نمونه مایع منی، زمانی از نظر تعداد اسپرم متحرک خوب می‌باشد که در آن درصد بالایی (نزدیک به 100٪) از اسپرماتوزوئیدهای دارای حرکت پیش رونده بدست آیند. تعداد کل اسپرماتوزوای متحرک (TMSC) به دست آمده، اطلاعات بسیار ارزنده‌ای را برای تصمیم‌گیری در مورد انتخاب بهترین روش کمک باروری در مردان نابارور به ما می‌دهد. این تکنیک‌ها شامل:

1. لقاح مصنوعی (AI): این روش درمانی زمانی توصیه می‌شود که TMSC بالاتر از 3 میلیون باشد. پس برای موفقیت در تکنیک لقاح مصنوعی، نمونه مایع منی باید غلظت بالایی از اسپرم‌های متحرک پیش رونده را دارا باشد.

2. لقاح آزمایشگاهی(IVF): این تکنیک زمانی انتخاب می‌شود که میزان TMSC زیر 3 میلیون باشد. همچنین، در مورد نمونه مایع منی با TMSC کمتر از 1 میلیون، استفاده از تکنیک ICSI برای لقاح توصیه می‌شود.

به طور خلاصه، تفسیر یک گزارش آنالیز پیشرفته مایع منی، به ما این امکان را می‌دهد تا به بهترین انتخاب برای روش کمک باروری در درمان ناباروری با علت مردانه دست یابیم. با این حال، برای تعیین نهایی تکنیک مورد استفاده، لازم است نتایج آزمایشات باروری زن نیز در نظر گرفته شود.

5. آیا آنالیز مایع منی و آنالیز پیشرفته مایع منی یکسان است؟

خیر، آزمایش تعداد اسپرم متحرک و یا همان تجزیه و تحلیل پیشرفته مایع منی (سمینوگرام پیشرفته)، یک آزمایش مکمل برای تجزیه و تحلیل پایه‌ای مایع منی (سمینوگرام) است. که برای تأیید پارامترهای ارزیابی شده در آزمایشات اولیه مایع منی انجام می‌شود. بنابراین، سمینوگرام پیشرفته اطلاعات بالینی بیشتری را ارائه می‌دهد.

6. بهترین نتایج در آزمایش پیشرفته آنالیز مایع منی برای IUI چیست؟

مفهوم آنالیز پیشرفته مایع منی، تعداد اسپرم متحرک (TMSC) (تعداد اسپرم‌های دارای تحرک بالا در هر میلی لیتر از مایع منی پس از ظرفیت پذیری اسپرم در آزمایشگاه) است. که آگاهی از این تعداد، به ما امکان انتخاب مناسب‌ترین تکنیک کمک باروری را می‌دهد. برای انجام لقاح مصنوعی (IUI)  تعداد اسپرم متحرک باید بالای 3 میلیون اسپرم باشد.

7. نتایج طبیعی در گزارش‌های پیشرفته آنالیز مایع منی چیست؟

مقادیر طبیعی مشخصی وجود ندارد، به طور ساده می‌توان گفت که هرچه تعداد اسپرم‌های متحرک زیادتر باشد، دستیابی به یک بارداری طبیعی آسان‌تر خواهد بود. برای مردان با TMSC متوسط و پایین، دستیابی به بارداری ممکن است نیازمند لقاح مصنوعی باشد.

از طرف دیگر، اگر TMSC پایین باشد، تکنیک مناسب برای کمک باروری IVF خواهد بود. اگر TMSC بسیار کم یا صفر باشد، برای دستیابی به لقاح، استفاده از تکنیک ICSI لازم می‌باشد. زیرا سلول‌های اسپرم تحرک کافی برای رسیدن به تخمک را ندارند.

نویسنده: زهرا روستا/ دکتری جنین شناسی