تست ارزیابی اسپرم (اسپرموگرام) همراه با تفسیر نتایج

از مسائل مهم در علم پزشکی، مشکل ناباروری و کاهش باروری است. ناباروری به معنای عدم ایجاد بارداری پس از یک سال ارتباط جنسی بدون استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری می‌باشد. حدود ۱۵ درصد زوجین در سال اول باردار نمی‌شوند. احتمال موفقیت در بارداری برای زوج‌های جوان و سالم در هر چرخه تولید مثل تقریبا ۲۵-۲۰ درصد است. در این میان علت ناباروری در اکثر مردان ناشناخته می‌باشد. سرمنشا این عدم شناخت، می‌تواند از ناآگاهی افراد درباره عملکرد دستگاه تناسلی مردان و فرآیندها و عوامل تاثیرگذار بر آن باشد. ارزیابی اسپرم یکی از راهکارهای مقابله با ناباروری مردان می‌باشد.

تولید اسپرم از چه زمانی و تحت کنترل چه مواردی انجام می‌شود

مدت زمان اسپرماتوژنز در انسان، از ابتدای تولید اسپرم تا زمان انزال ۶۴ روز طول می‌کشد. تغییرات مشاهده شده در پارامترهای موجود در آنالیز مایع منی نشان دهنده نتیجه تاثیر فاکتورهای بیولوژیکی، جسمی، شغلی و مواردی از این قبیل می‌باشد که به نوعی طی دو ماه قبل از جمع آوری مایع منی بر فرد تاثیر گذاشته است. کنترل هورمونی تولید اسپرم توسط بخش‌های مهم زیر انجام می‌شود:

• هیپوتالاموس با هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH)
• هیپوفیز قدامی با هورمون محرک فولیکولی (FSH) و هورمون لوتئین ساز (LH)
• بیضه‌ها با هورمون تستوسترون

مایع منی و ویژگی‌های آن

يک نمونه طبيعی مایع منی بايد ظاهری يكنواخت، خاکستری ( یا شیری) و نيمه کدر و بوی مخصوص نم گرفته و تلخ داشته باشد. مایع منی پس از انزال به حالت لخته شده تبدیل می‌گردد. بعد از حدود نیم ساعت، مایع منی به حالت مایع درمی‌آید که اگر این مدت زمان طولانی باشد، نشان از وجود عفونت است. pH مایع منی قلیایی و در حد ۸-۷/۲ می‌باشد ولی نباید بیش از حد قلیایی(مواردی همچون عفونت) یا اسیدی(مواردی همچون بیماری‌های غده پروستات) باشد. اولین بخش مایع منی در انزال، بیشترین تعداد اسپرم با بهترین تحرک را دارا می‌باشد. مایع منی از ترشحات غدد مختلفی تشکیل شده است که شامل موارد زیر می‌باشد:

• ترشحات پروستات که ۳۰-۲۵ درصد حجم مایع منی را تشکیل می‌دهد.
• ترشح آن تحت کنترل دی هیدروتستوسترون بوده و تولید یک مایع سفید رنگ، شفاف، رقیق و قلیایی می‌کند که شامل آنزیم‌های پروتئولیتیک (فیبرینولیزین)، اسید سیتریک، اسید فسفاتاز، PSA و لیپیدها می‌باشد.
• ترشحات بیضه که ۵-۲ درصد حجم مایع منی را تشکیل می‌دهد.
• ترشحات سمینال وزیکول‌ها (یا کیسه منی) که ۷۵-۶۵ درصد حجم مایع منی را تشکیل می‌دهد.

وظيفه کيسه منی توليد مايع مغذی زرد رنگ غلیظی ( قند به ویژه فروکتوز، پروتئين، اسیدهای آمینه، سیترات، آنزیم‌ها، فلاوین‌ها، ویتامین C، فسفریل کولین، پروستاگلاندین و … که باعث مهار سیستم ایمنی زنان بر علیه آنتی ژن‌های خارجی موجود در مایع منی می‌شود) جهت تغذيه اسپرم‌ها می‌باشد.
ترشحات غدد بولبواورترال و غدد کوپر کمتر ازیک درصد حجم مایع منی را تشکیل می‌دهند. ترشحات این غدد به داخل اورترا ریخته شده و به عنوان یک لوبریکانت (لغزنده) عمل می‌کنند. موکوس ترشح شده از این قسمت باعث افزایش تحرک اسپرم‌ها در محیط واژن و سرویکس شده و از پس زدن اسپرم‌ها به خارج از واژن جلوگیری می‌کند. همچنین خاصیت ژلی مایع منی مربوط به ترشحات غدد کوپر می‌باشد.

مایع منی طبیعی شیری رنگ می‌باشد. زرد، قهوه‌ای یا خونی بودن نشانه‌ای از غیرطبیعی بودن آن است. حجم مایع منی (ejaculation volume) باید حداقل در حد ۲سی سی باشد. لازم به ذکر است که حجم مایع منی در نتایج آزمایشات تاثیرگذار است ولی نه به اندازه اهمیتی که پارامترهای مهم دارند. از کاهش حجم مایع منی به موارد تشخیصی مانند انسداد مجاری می‌توان پی برد. مایع منی طبیعی شیری رنگ می‌باشد. زرد، قهوه‌ای یا خونی بودن نشانه‌ای از غیرطبیعی بودن آن است. حجم مایع منی (ejaculation volume) باید حداقل درحد۲ سی سی باشد. لازم به ذکر است که حجم مایع منی در نتایج آزمایشات تاثیرگذار است ولی نه به اندازه اهمیتی که پارامترهای مهم دارند. از کاهش حجم مایع منی به موارد تشخیصی مانند انسداد مجاری می‌توان پی برد.

تشخیص ناباروری مردان با اسپرموگرام

اولین قدم برای تشخیص ناباروری مردان بعد از معاینه بیضه توسط پزشک، اسپرموگرام (آزمایش ارزیابی منی)می‌باشد. این آزمایش درعین داشتن کارایی لازم، تستی ارزان و غیرتهاجمی بوده که بهتر است در یک شرایط روانی مناسب در خانه با استفاده از ابزارهای ارزیابی در خانه مانند گجت اسپو (اولین گجت ارزیابی اسپرم در خانه) انجام شود. اسپرموگرام سه عامل اصلی در طبیعی بودن اسپرم را می‌سنجد، شامل:

• تعداد
• مورفولوژی(شکل)
• تحرک

اسپرم طبیعی دارای سر بیضی شکل، تنه و دم با حرکت رو به جلو پیشرونده می‌باشد.

نکاتی که در هنگام انجام آزمایش اسپرم باید به آنها توجه کنیم

• از نظر زمانی: فاصله زمانی بين دو نمونه نبايد کمتر از ۷ روز و بيشتر از۳ هفته باشد. نمونه بايد در فاصله بين۲ الی ۵ روز از آخرين انزال جمع آوری شود. به طور کلی نباید در روزهای ذکر شده هیچگونه مایع منی، چه در حالت خواب و چه از طریق مقاربت جنسی، از بدن فرد خارج شود. علت این موضوع را اینگونه می‌توان بیان کرد که اگر آزمایش زودتر از زمان مقرر صورت گیرد، کاهش حجم نمونه را در پی خواهد داشت و اگر دیرتر صورت بگیرد، افت حرکت اسپرم و نهایتا نتیجه نادرست را به همراه خواهد داشت.
• زمان تحویل نمونه: در مراکز ناباروری مکان خاصی به این منظور در اختیار زوجین قرار می‌گیرد، ولی اگر نمونه دادن برای افراد در این مکان مشکل باشد، می‌توانند نمونه را در منزل تهیه کنند. نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم این است که حتما ظرف نمونه از آزمایشگاه گرفته شود و نمونه در عرض کمتر از نیم ساعت، در دمای ۳۵درجه (می‌توانیم ظرف نمونه را چسبیده به بدن نگه داریم) به آزمایشگاه تحویل داده شود(سرد شدن منی، کاهش حرکت اسپرم را سبب می‌شود). بررسی نمونه حتما  باید تا حداکثر یک ساعت بعد از انزال انجام شود.

پارامترهای اسپرموگرام

براساس معیارهایی که مورد قبول سازمان بهداشت جهانی می‌باشد، اسپرموگرام باید شامل حداقل پارامترهای مورد پذیرشی که در زیر به اصلی‌ترین آن‌ها اشاره می کنیم باشد:

 سیالیت (Liquefaction)

مايع منی در عرض ۶۰ دقيقه در حرارت اتاق و در عرض ۳۰-۲۰  دقيقه در حرارت ۳۷ درجه سيال می‌شود. تشكيل لخته بلافاصله بعد از انزال، از خروج مايع منی از واژن جلوگيری کرده و همچنين باعث محافظت اسپرم‌ها از تماس مستقيم با pH پايين موکوس سرويكس می‌شود. تا اينكه مایع منی در عرض ۳۰-۲۰ در اثر فعاليت آنزيم‌های پرتئوليتيک پروستات سيال شده و با موکوس سرويكس مخلوط می‌گردد و pH محيط را بالا می‌برد. نقص در سيال شدن مايع منی نشان دهنده ترشح ناکافی پروستات می‌باشد.

در حالت طبيعی مايع منی وقتی که به  داخل يك پیپت ۵ ميلي ليتری کشيده شود، بايد به صورت قطعات مجزا رها شود ولی اگر تشكيل يک رشته نخی شكل طويل‌تر از ۲ سانتی‌متر بدهد، غيرطبيعی محسوب شده و می‌تواند باعث کاهش تحرک اسپرم‌ها شود.

مايع منی پس از سيال شدن بايد در حرارت اتاق و زير نور چراغ مورد بررسی قرار گيرد. اگر تعداد اسپرم بسيار کم باشد، کدورت کمتری نشان می‌دهد و اگر نمونه حاوی گلبول قرمز باشد به رنگ قرمز متمايل به قهوه‌ای در می‌آيد. مايع منی در بيماران مبتلا به يرقان و  Pyospermia ( وجود چرک در مايع منی به همراه موکوس فراوان) و يا بيمارانی که ويتامين‌های گروه B مصرف می‌كنند، به رنگ زرد در می‌آيد. البته رنگ زرد می‌تواند نشانه آلودگی مايع منی به ادرار و يا طولانی بودن زمان آمیزش جنسی باشد.

  حجم (Volume)

حجم مايع مني بايد بطور طبيعي بين ۵-۱/۵ ميلي ليتر باشد. حجم کمتر از یک ميلي ليتر باعث کاهش احتمال تماس اسپرم‌ها با سرويكس می‌شود و حجم بيش از ۷ ميلی‌ليتر نيز به دليل رقيق سازی، سبب کاهش تعداد اسپرم‌ها در ناحيه سرويكس می‌شود.

شمارش اسپرم بايد بعد از مخلوط نمودن ممتد و آرام مايع منی صورت گيرد. قبل از اينكه فردی در طبقه بندی زیر قرار بگیرد، باید حداقل ۲ نمونه با فاصله زمانی بيشتر از ۲/۵ ماه از او گرفته شده و آزمايش گردد. رعايت فاصله زمانی به اين دليل است که مدت زمان توليد يک اسپرم حدود ۶۴ روز است. طبقه بندی به شرح زیر می‌باشد :

•  بارور (Fertile)، که تعداد اسپرم بيشتر از ۲۰ ميليون در هر ميلی ليتر باشد.
•  کم بارور (Subfertile)، که تعداد اسپرم بين ۲۰-۵  ميليون در هر ميلی ليتر باشد.
•  نابارور (Infertile)، که شامل موارد آزوسپرمی و یا تعداد اسپرم کمتر از ۵ ميليون در هر ميلی ليتر است.

يک فرد با شمارش اسپرم کمتر از ۵ ميليون در هر ميلی ليتر و تحرک کمتر از ۲۰ درصد، به عنوان يک فرد نابارور محسوب می‌شود ولی مواردی از بارداری با همين تعداد کم نيز گزارش شده است. در نارسايی‌های بيضه چه به صورت اکتسابی (مثل عفونت ها) و چه به صورت مادرزادی (مثل سندرم کلاین فلتر) تعداد اسپرم کاهش می‌يابد.

اسیدیته بايد تا يک ساعت پس از انزال اندازه گيری شود. میزان pH طبيعی مايع منی حدود ۸-۷/۲ می‌باشد. کاهش pH در حالات Azoospermia (فقدان اسپرم در مايع منی)، انسداد Ejaculatory duct، فقدان مادرزادی دوطرفه Vas deferens و آلودگی مايع منی به ادرار، ديده می‌شود. کاهش pH  می‌تواند با افزايش  ترشحات پروستات نيز همراه باشد. موارد pH بالاتر از ۸ معمولا ناشی از وجود عفونت در ناحيه پروستات، سمينال وزيكول و اپيديديم است که در اين صورت همراه با Pyospermia  می‌باشد.

پارامترهای ميكروسكوپی

• حجم مایع منی، حداقل ۱/۵ سی سی (semen volume)
• غلظت اسپرم، بیشتر یا مساوی ۱۵ میلیون در هر میلی لیتر (sperm concentration)
• تعداد کل اسپرم، ۳۹  میلیون در هر انزال total sperm number (در تعداد زیر یک میلیون باید به علل انسدادی شک کرد)
• تحرک کل اسپرم، بیشتر یا مساوی ۴۰ درصد (progressive motility) یا ۳۲ درصد دارای حرکت پیشرونده
•  قابلیت زنده ماندن (vitality)، بیش از ۶۵ درصد کل اسپرم‌ها زنده باشند

علاوه‌بر موارد ذکر شده، باید بدانیم که ۴ درصد اسپرم‌ها باید مورفولوژی نرمالی داشته باشند. اگر تعداد اسپرم‌های با مورفولوژی طبیعی  کمتر از ۴ درصد باشد به آن  Teratozoospermia می‌گویند. در مقادير کمتر از ۴ درصد ميزان موفقيت IVF حدود ۷ الی ۸ درصد می‌باشد و مقادير بين ۴ الی ۱۴ درصد با موفقيت متوسط IVF همراه است. در اسپرموگرام، اسپرم‌ها از نظر حرکتی به چهار نوع طبقه بندی می‌شوند که C ،B ،A وD هستند. نوع A و B مهمترین آن‌هاست که در مجموع، این دو باید ۵۰ درصدشان تحرک داشته باشند. فقط اسپرم‌هايی که حرکت مستقيم و پيشرونده دارند از لحاظ باروری دارای اهميت هستند.

طبقه بندی تحرک اسپرم‌ها

•  اسپرم‌هایی با حرکت سریع و پیشرونده (Rapid Progressive) : سرعت حرکت اسپرم بیشتر از ۲۵ میکرومتر (حدود ۵ برابر طول قسمت سر) در ثانيه می‌باشد، که به آن گرید a می‌گویند.
•  اسپرم‌هایی با حرکت کند و پیشرونده (Slow Progressive) : سرعت حرکت اسپرم بين ۵ تا ۲۵ ميكرومتر در ثانيه است، که به آن گرید b می‌گویند.
•  اسپرم‌های متحرک ولی غیرپیشرونده (Non Progressive) : اسپرم در جای خودش حرکت می‌کند و يا سرعت حرکت آن کمتر از ۵ ميكرومتر در ثانيه می‌باشد، که به آن گرید c می‌گویند.
•  اسپرم‌های غیرمتحرک(Immotile) : اسپرم به طور کامل بی‌حرکت است، که به آن گرید d می‌گویند.

در اسپرموگرام، معمولا دو نمونه با فواصل حداقل ۳-۲ هفته درخواست می‌شود. به دلیل اینکه تعداد اسپرم‌ها روزانه تغییر می‌کند، یک نمونه کافی نیست. در واقع میانگین نمونه‌ها به عنوان بهترین نتیجه در نظر گرفته می‌شود.

عوامل تاثیرگذار بر اسپرموگرام

• افزایش دمای اسکروتوم (مانند واریکوسل)
• انسداد دستگاه تناسلی
• نارسایی بیضه (مانند بیضه نزول نکرده)
• بیماری‌های مقاربتی
• امواج
• عفونت و تب
• اختلالات غدد درون ریز
• مشکلات ایمنولوژیکی
• ناهنجاری‌های ژنتیکی
• سیگار و الکل و سبک زندگی ناسالم
• اضافه وزن یا BMI بیشتر یا مساوی با ۲۵ …

راهکارهایی برای حفظ توانایی باروری در مردان

• تغییر سبک زندگی و استفاده از برنامه غذایی مناسب و ورزش
• عدم مصرف سیگار و الکل
• روابط جنسی سالم و استفاده از کاندوم برای کاهش بیماری‌های مقاربتی
• پوشیدن لباس مناسب در صورت لزوم خصوصا مشاغل خاص
• پرهیز از نشستن‌های طولانی، دوش مداوم آب گرم
• عدم استفاده از داروهای مکمل بدنسازی …

نتیجه گیری

با توجه به اینکه ناباروری جزو مشکلات شایع در عصر حاضر می‌باشد، استفاده از فناوری‌های جدید و مقرون به‌صرفه برای تشخیص و درمان به موقع ناباروری ضروری به نظر می‌رسد.

جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید صفحه ما را در اینستاگرام دنبال نمایید.

قرص های تقویت باروری