مورفولوژی اسپرم یا شکل اسپرم در طی تجزیه و تحلیل اسپرم ارزیابی می شود. داشتن تعداد زیادی اسپرم غیرطبیعی می تواند به معنای آن باشد که اسپرم کمتری قادر به باروری تخمک خواهد بود ، که ممکن است دستیابی به بارداری را دشوار کند.

بهبود مورفولوژی اسپرم همراه با تعداد و تحرک اسپرم، قسمت مهمی در درمان ناباروری مرد می باشد. چندین استراتژی وجود دارد که با آن می توانید  مورفولوژی اسپرم را  بهبود بخشید از جمله اصلاح رژیم غذایی ، مصرف مکمل ها و ایجاد تغییر در سبک زندگی.

رژیم غذایی سالم را دنبال کنید تا مواد مغذی محافظت کننده اسپرم بیشتری دریافت کنید:

غذاهایی که می خورید می توانند بر باروری شما تأثیر مثبت یا منفی داشته باشند ، بنابراین پیروی از یک رژیم غذایی سالم بسیار مهم است.

• تا حد امکان از غذاهای فرآوری شده مانند غذاهای سرخ شده ، فست فودها و غذاهای فرآوری شده منجمد یا کنسرو شده  خودداری کنید.
• غذاهای ناسالم را با افزودن ماهی بیشتر در رژیم غذایی جایگزین کنید.
• از مصرف محصولات سویا خودداری کنید.
• مصرف لبنیات پرچرب  را محدود کنید.
• اگر به آجیل حساسیت ندارید ، بیشتر گردو بخورید.
• 

روزانه ۲ تا ۳ وعده از غذاهایی که غنی از ویتامین C هستند استفاده کنید:

ثابت شده است که ویتامین C کیفیت کلی اسپرم  از جمله مورفولوژی اسپرم را افزایش می دهد ، بنابراین اطمینان حاصل کنید که روزانه مقدار زیادی غذای غنی از ویتامین C مصرف می کنید.

مردان ۱۹ سال به بالا روزانه به ۹۰ میلی گرم ویتامین C نیاز دارند. برخی از منابع خوب ویتامین C عبارتند از:

• مرکبات ، مانند پرتقال ، گریپ فروت ، لیمو و لیموترش
• فلفل
• طالبی
• انبه
• کلم بروکلی
• گل کلم
• سیب زمینی های شیرین

روزانه ۲ تا ۳ وعده غذای غنی از ویتامین E مصرف کنید:

دریافت ویتامین E کافی نیز می تواند به پیشرفت مورفولوژی اسپرم کمک کند. مقدار توصیه شده روزانه ویتامین E برای مردان ۱۴ سال به بالا ۱۵ میلی گرم است ، بنابراین هر روز ۲ تا ۳ وعده غذای غنی از ویتامین E مصرف کنید. برخی از منابع خوب ویتامین E شامل این موارد است.

• دانه های آفتابگردان
• بادام ها(هندی، رمینی)
• کره بادام زمینی
• کدو تنبل
• مارچوبه
• فلفل دلمه ای قرمز

از ۲-۳ وعده روزانه گوجه فرنگی و محصولات گوجه فرنگی ، لیکوپن دریافت کنید:

لیکوپن  به بهبود مورفولوژی اسپرم کمک می کند ، بنابراین مهم است که در رژیم روزانه خود مقدار زیادی لیکوپن دریافت کنید. میزان توصیه شده لیکوپن در روز ۱۰،۰۰۰ میکروگرم است که می توانید آن را در ۲ تا ۳ وعده گوجه فرنگی یا محصولات پایه گوجه دریافت کنید. گوجه فرنگی و محصولات گوجه فرنگی بهترین منبع لیکوپن هستند ، بنابراین  آنها را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانید. برخی از راه های دریافت لیکوپن عبارتند از:

• خوردن گوجه فرنگی خام یا پخته شده
• پخت و پز با گوجه فرنگی کنسرو شده ، سس گوجه فرنگی یا رب گوجه فرنگی
• نوشیدن آب گوجه فرنگی

به جای انواع دیگر چربی از روغن زیتون استفاده کنید:

مطالعات نشان داده اند که روغن سویا تأثیر منفی بر مورفولوژی اسپرم دارد، اما وقتی روغن زیتون جایگزین میشود، مورفولوژی اسپرم بهبود می یابد. اگر تمایل به استفاده از محصولاتی دارید که حاوی روغن سویا هستند ، سعی کنید به سراغ محصولاتی بروید که دارای روغن زیتون هستند یا از روغن زیتون برای پخت و پز و طعم دادن به غذاها استفاده کنید.

• به عنوان مثال ، سعی کنید به جای استفاده از سس سالاد که از روغن سویا درست شده است ، روغن زیتون را به سالادها اضافه کنید.
• از غذاهای فرآوری شده حاوی روغن سویا در لیست مواد تشکیل دهنده خودداری کنید.
• 

از یک مولتی ویتامین روزانه استفاده کنید:

مطالعات نشان داده اند که مصرف یک مولتی ویتامین روزانه بهبود چشمگیری در مورفولوژی اسپرم ایجاد می کند .

روزانه از مکمل CoQ10 استفاده کنید:

یک مطالعه نشان داده است که مکمل های CoQ10 باعث بهبودی مورفولوژی اسپرم می شود. CoQ10 را می توانید از منابع غذایی مانند گوشت ، ماهی و غلات کامل دریافت کنید ، اما نه به میزان مکمل.  در صورت استفاده از سایر داروها ابتدا با پزشک خود مشورت کنید زیرا CoQ10 ممکن است با برخی داروها مانند داروهای رقیق کننده خون تداخل داشته باشد.

سعی کنید روزانه مکمل کارنیتین مصرف کنید:

کارنیتین باعث بهبود کیفیت کلی اسپرم می شود. روزانه یک مکمل ۲ گرمی کارنیتین مصرف کنید. به خاطر داشته باشید که حداقل ۲ ماه طول خواهد کشید تا شاهد بهبود کیفیت اسپرم در اثر مصرف کارنیتین باشید.

• کارنیتین در برخی از غذاها مانند گوشت قرمز ، ماهی و تخم مرغ نیز وجود دارد ، اما نه به میزان مکمل.
• در صورت استفاده از هر دارویی حتماً ابتدا با پزشک خود مشورت کنید.
• 

یک مکمل جینسینگ روزانه اضافه کنید:

جینسینگ مدتهاست که به عنوان یک مکمل کمک باروری تبلیغ می شود. جینسینگ ، میل جنسی و کیفیت اسپرم را بهبود می بخشد، بنابراین مصرف یک مکمل جینسینگ روزانه ممکن است ارزش امتحان را داشته باشد. ابتدا اطمینان حاصل کنید که جینسینگ با داروهایی که مصرف می کنید تداخل دارویی نداشته باشد.

برای بهبودی مورفولوژی اسپرم سالم مرتباً ورزش کنید:

ورزش منظم به نفع سلامت کلی شما خواهد بود و این ممکن است به بهبود کیفیت اسپرم نیز در طول زمان کمک کند. سعی کنید نوعی ورزش را که از آن لذت می برید پیدا کنید و آن را در بیشتر روزهای هفته انجام دهید. در حالت ایده آل ، شما باید حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش متوسط داشته باشید.

• پیاده روی ، دوچرخه سواری ، شنا و کلاس های ایروبیک را امتحان کنید یا ببینید چه چیزی را دوست دارید. یافتن چیزی که واقعاً از آن لذت می برید ، پایبندی به آن را بسیار آسان می کند.
• برای خود یک برنامه ی ورزشی تنظیم کنید ، مانند تمرین در باشگاه قبل یا بعد از کار ، یا بعد از شام با همسرتان پیاده روی کنید.
• 

اگر سیگاری هستید سیگار را ترک کنید:

سیگار کشیدن  با کاهش تعداد اسپرم ، کاهش تحرک و افزایش اشکال غیر طبیعی اسپرم باعث بروز ناباروری در مردان می شود. با پزشک خود در مورد گزینه های ترک سیگار صحبت کنید.

 رابطه جنسی ایمن را انجام دهید:

ابتلا به STI (عفونت مقاربتی) مانند کلامیدیا یا سوزاک ، می تواند اثرات طولانی مدت بر باروری شما داشته باشد. اگر در یک رابطه با یک نفر نیستید ، اطمینان حاصل کنید که هر وقت رابطه جنسی دارید از کاندوم سالم استفاده می کنید و به طور منظم آزمایش STI را انجام می دهید.

اگر به شما گفته شده که تحرک اسپرم شما کم است، ممکن است از خود بپرسید که چگونه اسپرم خود را متحرک کنید تا احتمال بارداری شما افزایش یابد. بهترین راه برای بهبود سلامت اسپرم اصلاح رژیم غذایی و ایجاد تغییر در سبک زندگی سالم است. به عنوان مثال ، مصرف مکمل ها و کاهش الکل چند کار ساده است که می توانید انجام دهید. اگر شما و همسرتان بعد از ۱ سال هنوز باردار نشده اید ، با پزشک خود در مورد گزینه های پزشکی برای افزایش اسپرم صحبت کنید.

یک رژیم غذایی از غذاهای سالم و کامل را مصرف کنید:

چندین وعده غذایی کوچک که شامل میوه جات، سبزیجات ، غلات سبوس دار ، گوشت یا پروتئین بدون چربی و لبنیات است ، مصرف کنید. خوردن انواع مختلف ویتامین ها ، مواد معدنی و آنتی اکسیدان ها  تضمین می کند که به طور طبیعی می توانند به افزایش تحرک اسپرم کمک کنند.

• مصرف غذاهای فرآوری شده را محدود کنید زیرا این غذاها سرشار از سدیم ، قند تصفیه شده و چربی هستند.
• از نوشیدن الکل خودداری کنید زیرا این امر می تواند تحرک اسپرم شما را کاهش دهد.

غذاهایی را مصرف کنید که کیفیت اسپرم شما را بهبود بخشد:

از مواد مغذی مفید برای بهبود عملکرد اسپرم استفاده کنید. برای اطمینان ، غذاهایی را که سرشار از روی و آرژنین هستند ، در رژیم غذایی خود قرار دهید. این غذاها سرعت حرکت اسپرم شما را افزایش می دهند.

غذاهای سرشار از روی و آرژنین شامل این مواد هستند:

• غذاهای دریایی
• آجیل و حبوبات مانند  لوبیا ، نخود و گردو
• گوشت گاو بدون چربی ، گوشت بوقلمون و بره
• جوانه گندم
• لبنیات
• تخم مرغ
• اسفناج ، مارچوبه ، کلم بروکلی ، سیر و هویج
• موز ، انار  و گوجی توت

وزن متعادل داشته باشید:

برای تعیین شاخص توده بدن (BMI) از قد و وزن خود استفاده کنید. اگر شاخص توده بدن نشان می دهد که از نظر پزشکی اضافه وزن یا چاقی دارید ، اسپرم ممکن است از نظر کیفیت ، پایین تر و کندتر باشد. با پزشک خود صحبت کنید تا وزن بدن شما را بر اساس BMI مشخص کند. تحقیقات نشان داده است که BMI  ۲۵یا بیشتر میزان و کیفیت اسپرم تولیدی را کاهش می دهد.

مکمل هایی که دارای روی ، ویتامین C ، کارنیتین و آرژنین است را مصرف کنید:

از پزشک خود در مورد افزودن یک مکمل چند ویتامینی به رژیم خود سوال کنید. مکمل حاوی روی، ویتامین C، کارنیتین و آرژنین را انتخاب کنید. مطالعات نشان می دهد این مکمل ها  تحرک اسپرم را بهبود می بخشد. حداقل ۲۰۰۰ تا ۶۰۰۰ میلی گرم ویتامین C در روز برای جلوگیری از کاهش سرعت اسپرم مفید است.

میزان الکل مصرفی خود را کاهش دهید:

اگر الکل می نوشید، مقدار نوشیدنی خود را در طول هفته کاهش دهید. تحقیقات نشان می دهد که نوشیدن الکل، تعداد و تحرک اسپرم بدن شما را کاهش می دهد.

ورزش را به طور منظم شروع کنید:

ورزش با تعدادی از فواید سلامتی همراه است و می تواند با تنظیم هورمون ها و کمک به کاهش وزن بدن به بهبود تحرک اسپرم کمک کند. سعی کنید در طول هفته حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی متوسط و ۲ جلسه تمرین قدرتی داشته باشید. تمرینات هوازی متوسط شامل پیاده روی سریع ، دویدن یا دوچرخه سواری است. جلسات تمرین قدرتی شامل بلند کردن وزنه ها برای ایجاد عضله است.

برای خنک نگه داشتن بیضه های خود لباس زیر گشاد بپوشید:

از پوشیدن لباس زیر و شلوارهای تنگ خودداری کنید. در عوض ، لباس هایی بپوشید که بیضه ها را در حدود ۹۴ درجه فارنهایت (۳۴ درجه سانتیگراد) نگه دارد تا اسپرم های با کیفیت تولید کنند. اگر محل کار شما گرم است یا وقت زیادی را به نشستن می گذرانید ، کمی استراحت کنید یا بایستید و در جاهایی که هوا خنک است قدم بزنید.

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و سموم را کاهش دهید:

محصولات و تجهیزات روزمره می توانند مواد شیمیایی آزاد کنند که خطر ابتلا به مشکلات باروری را افزایش می دهد. مصرف محصولات زیر را که می توانند برای تحرک اسپرم مضر باشند ، متوقف کنید.

• ذخیره مواد غذایی پلاستیکی که حاوی بیس فنول  (BPA) است.
• غذاهایی که با سموم دفع آفات ، علف کش ها ، مواد نگهدارنده و سایر مواد ساخته شده توسط انسان تحت تیمار قرار گرفته اند.
• مواد آرایشی مصنوعی ، مواد آرایشی و دئودورانت ها.
• محصولات دخانیات و دود سیگار.
• امواج تلفن همراه

با انجام رابطه جنسی ایمن از اسپرم خود محافظت کنید:

اگر بیش از ۱ شریک زندگی دارید از کاندوم استفاده کنید تا خطر ابتلا به عفونت های مقاربتی (STI) را کاهش دهد. بیماری های مقاربتی مانند سوزاک و کلامیدیا می توانند قدرت باروری و تحرک اسپرم را کاهش دهند. 

استرس خود را مدیریت کنید و آن را کاهش دهید:

استرس ناشی از باردار شدن و همچنین وقایع روزمره زندگی می تواند باعث کاهش تعداد اسپرم و تحرک اسپرم شود. خوشبختانه ، آرامش و از بین بردن استرس می تواند باروری اسپرم را بهبود بخشد. برای احساس آرامش بیشتر ، سعی کنید:

• مراقبه
• تنفس عمیق
• تمرین فیزیکی
• خوابیدن

در صورت امکان مصرف داروهای مرتبط با کاهش ناباروری را متوقف کنید:

داروهای خاصی مانند مسدود کننده های کانال کلسیم ، داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای ، ضد آندروژن و استروئیدهای آنابولیک می توانند مشکلات باروری ایجاد کنند. اگر در حال حاضر داروهایی مصرف می کنید که بر تحرک اسپرم تأثیر می گذارد ، با پزشک خود در مورد روش های درمانی دیگری صحبت کنید که باعث  کاهش تعداد اسپرم نمی شود. اگر شیمی درمانی یا پرتودرمانی را برای سرطان شروع می کنید ، قبل از شروع دوره های درمانی در مورد بازیابی اسپرم از پزشک خود سوال کنید. سپس می توانید از اسپرم برای لقاح آزمایشگاهی در برخی موارد استفاده کنید.

هرگونه بیماری زمینه ای را درمان کنید:

برخی از بیماری های زمینه ای  می توانند تعداد اسپرم و تحرک اسپرم شما را کاهش دهند. برای تشخیص هرگونه بیماری درمان نشده ، معاینه پزشکی انجام دهید و برنامه درمانی پزشک خود را دنبال کنید. گاهی اوقات ، فقط درمان این بیماری می تواند باعث افزایش تحرک اسپرم شما شود.

• به عنوان مثال ، اگر به عفونت دستگاه ادراری مبتلا هستید ، عفونت می تواند میزان تولید اسپرم را کند یا کاهش دهد. برای درمان عفونت از آنتی بیوتیک استفاده کنید تا کیفیت اسپرم شما بهبود یابد.

از پزشک خود بخواهید برای بهبود کیفیت اسپرم دارو تجویز کند:

اگر کیفیت اسپرم شما بسیار کم است ، با پزشک خود در مورد مصرف داروهای هورمونی برای بهبود باروری صحبت کنید. به یاد داشته باشید که از آنها در مورد عوارض جانبی  احتمالی داروها سوال کنید دکتر ممکن است که این دارو ها را  تجویز کند:

• کلومیفن سیترات
• سروفن
• آمپول های Follitropin alfa یا gonal-F
• گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG)
• لتروزول یا آناستروزول
• آندروژن های برون زا

شما می توانید با ایجاد تغییرات ساده در رژیم غذایی و سبک زندگی ، حجم مایع منی خود را افزایش دهید. روش های مختلفی را امتحان کنید تا ببینید کدام روش برای شما بهتر است.

رژیم خود را اصلاح کنید:

تغییرات صحیح در چیزهایی که می خورید می تواند باعث افزایش حجم منی  شود. این مرحله را دست کم نگیرید. غذاهای فرآوری شده را کاهش داده یا از بین ببرید و به رژیم غذایی کم چرب اشباع و پروتئین بالا روی آورید. چربی های اشباع باعث کاهش حجم منی می شوند در حالی که چربی های سالم می توانند به افزایش حجم منی کمک کنند. سبزیجات و غلات فراوان بخورید  و در صورت امکان غذاهای ارگانیک مصرف کنید. لازم به دکر است نوشیدن مقدار زیادی آب برای سلامتی شما مفید می باشد .

مصرف غذاهای سرشار از ویتامین C و آنتی اکسیدان ها را افزایش دهید:

این مواد مغذی می توانند نقص اسپرم را کاهش داده و تحرک اسپرم را افزایش دهند. یک لیوان  آب پرتقال تازه حاوی حدود ۱۲۴ میلی گرم ویتامین C است .

مقدار زیادی ماده معدنی روی مصرف کنید:

چرا که مصرف روی با افزایش حجم مایع منی ، تعداد اسپرم و سطح تستوسترون همراه است. روزانه حدود ۱۱ میلی گرم روی مصرف کنید. می توانید روی را با خوردن گردو ، لوبیا ، صدف ، گوشت گاو و مرغ دریافت کنید.

اسیدهای آمینه را به عنوان مکمل در غذا مصرف کنید: 

اعتقاد بر این است که ردپای اسیدهای آمینه را می توان در گوشت ها ، میوه ها و سبزیجات یافت ، اسیدهای آمینه حجم منی را افزایش می دهند. اسیدهای آمینه ای که می توانید در رژیم غذایی خود بگنجانید عبارتند از:

• ال کارنیتین که در گوشت قرمز و شیر یافت می شود.
• ال-آرژنین که در آجیل ، دانه کنجد و تخم مرغ یافت می شود.
• ال-لیزین که در لبنیات یافت می شود.

رژیم غذایی خود را با اسید فولیک تکمیل کنید:

اسید فولیک (ویتامین B9) ممکن است به افزایش حجم منی کمک کند.

۴۰۰ میکروگرم اسید فولیک روزانه در غلات ، سبزیجات برگ سبز ، حبوبات و آب پرتقال یافت می شود.

مصرف روزانه کلسیم و ویتامین D خود را افزایش دهید:

شما می توانید مکمل های هر دو را مصرف کنید ، یا زمان قابل توجهی را در آفتاب سپری کنید تا بدن شما بتواند ویتامین D را سنتز کند و مقدار زیادی ماست ، شیر بدون چربی و ماهی سالمون بخورد تا میزان کلسیم دریافتی شما افزایش یابد. اگر زمان بیشتری را در آفتاب می گذرانید ، حتماً مقداری ضد آفتاب استفاده کنید تا از آسیب اشعه های مضر احتمالی جلوگیری کند.

سیر که حاوی آلیسین است مصرف کنید:

آلیسین ، یک ترکیب ارگانوسولفور ، با بهینه سازی جریان خون در اندام های جنسی ، حجم مایع منی را افزایش می دهد و میلیون ها اسپرم متحرک را ایجاد می کند. صبح یک یا دو حبه سیر خام مصرف کنید. توجه داشته باشید که ارتباط بین آلیسین و افزایش حجم مایع منی اساساً بیشتر از مطالعات انسانی بر اساس مطالعات حیوانی است.

بیشتر از غذاهای مفید زیر استفاده کنید:

• گوجه (آنتی اکسیدان)
• جینسینگ
• دانه کدو تنبل (اسیدهای چرب امگا ۳)
• گردو (اسیدهای چرب امگا ۳)
• مارچوبه (ویتامینc )
• موز (ویتامین B)

سبک زندگی خود را تغییر دهید:

برخی از عادات سبک زندگی ، که بدن و سیستم ایمنی شما را تحت فشار قرار می دهند ، منجر به کاهش حجم منی می شود. اگر می خواهید بچه دار شوید ، بهتر است از مصرف سیگار ، داروها (به جز داروهای تجویز شده – در این مورد با پزشک خود مشورت کنید) و مصرف الکل خودداری کنید.

از وان آبگرم بیرون بیایید:

افزایش دما اثر منفی بر دستگاه تولید مثل نر می گذارد و باعث کاهش حجم منی می شود.

استرس را کاهش دهید:

استرس می تواند باعث اختلال در هورمون های مورد نیاز تولید اسپرم شود و میزان تولید آن را کاهش دهد.

وزن خود را کنترل کنید:

افزایش وزن یا کاهش وزن می تواند تعادل هورمونی شما را تحت تأثیر قرار دهد. مقدار زیاد استروژن یا تستوسترون بسیار کم روی حجم منی شما تأثیر منفی خواهد گذاشت.

استراحت کنید:

بدن شما بیشتر کارهای تولید را هنگام خواب انجام می دهد – که این شامل تولید اسپرم نیز می شود. اگر می خواهید تعداد اسپرم خود را بالا ببرید ،  در روز ۸ ساعت کامل بخوابید.

در هنگام رابطه جنسی از روان کننده ها دور باشید:

روان کننده ها اگرچه برای روند کار مفید هستند ، اما ممکن است در برخی موارد مضر باشند. دلیل این امر آن است که مواد روان کننده از جمله لوسیون و ژله می توانند در حرکت اسپرم تداخل ایجاد کنند. در صورت نیاز سعی کنید از روغن نباتی ، روغن بادام زمینی یا روان کننده ای استفاده کنید که ممکن است به اسپرم شما آسیب نرساند.

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و تشعشعات سمی را محدود کنید:

مواد شیمیایی سمی و اشعه می تواند باعث آسیب دائمی اسپرم شود. اگر مرتباً با مواد شیمیایی سمی کار می کنید ، حتماً از پوشش محافظتی (دستکش ، ماسک و غیره) استفاده کنید .

داشتن تعداد کم اسپرم می تواند برای باردار شدن مشکلاتی را ایجاد کند. خوشبختانه مردم به طور مداوم بر این مشکل غلبه می کنند ، بنابراین شما گزینه های زیادی برای بهبود وضعیت خود دارید.  به طور معمول ، پزشک تعدادی تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی برای افزایش تعداد اسپرم شما توصیه می کند. با این حال ، اگر شرایطی باعث جلوگیری از تولید اسپرم شما شود ، ممکن است این مراحل نیز جواب ندهند. در صورت عدم موفقیت ، می توانید برخی مراحل پزشکی را امتحان کنید تا به رفع مشکل کمک کند.

یک رژیم غذایی متعادل را دنبال کنید:

غذاهایی را که مانع تولید اسپرم می شوند را قطع کنید تا بهترین نتیجه را داشته باشید. یک رژیم غذایی سالم و متعادل را دنبال کنید. یک رژیم متعادل تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن را تأمین می کند. برای تولید اسپرم ، مقدار زیادی محصول تازه ، گوشت بدون چربی ، غلات کامل و چربی های سالم را در رژیم غذایی خود بگنجانید. این مواد مغذی می توانند اسپرم شما را قوی و سالم نگه دارند. رژیم های غذایی سالم همچنین به شما در حفظ وزن بدن کمک می کنند که می تواند از کیفیت اسپرم نیز پشتیبانی کند.

هر روز میوه و سبزیجات مصرف کنید:

میوه جات و سبزیجات حاوی ویتامین ها و آنتی اکسیدان ها هستند که می توانند اسپرم شما را از آسیب محافظت کنند. مردانی که رژیم غذایی شامل میوه جات و سبزیجات دارند  تعداد اسپرم بیشتری دارند. مطالعات نشان داده اند که سبزیجات سبز برگ مانند اسفناج ، کلم پیچ و کلم بروکلی برای تولید اسپرم با کیفیت مفید هستند. پروتئین خود را از منابع گیاهی دریافت کنید.

اسپرم در ساختارش دارای پروتئین های مهمی است ، بنابراین شما باید پروتئین ها را در رژیم غذایی خود بگنجانید تا از تولید اسپرم پشتیبانی کند. مطالعات نشان می دهد که منابع پروتئین بدون چربی ، به ویژه ماهی و لبنیات کم چربی ،  با تولید اسپرم سالم ارتباط دارند. پروتئین بدن خود را از ماهی ، مرغ ، آجیل ، لوبیا و لبنیات دریافت کنید تا از تولید اسپرم بیشتر حمایت کنید.

غذاهای چرب و فرآوری شده را قطع کنید. اگرچه گوشت های قرمز و فرآوری شده حاوی پروتئین هستند ، اما برای سلامت اسپرم مفید نیستند. رژیم های غذایی حاوی گوشت های فرآوری شده منجر به کاهش تعداد اسپرم می شوند. اگر در خانه آشپزی می کنید ، سعی کنید از روش های پخت و پز سالم مانند پخت ، بو دادن یا جوشاندن استفاده کنید تا از سرخ شدن غذا خودداری کنید.

مصرف محصولات سویا را محدود کنید. برخی مطالعات نشان می دهد رژیم های غذایی حاوی سویا می توانند تولید اسپرم را کاهش دهند. سعی کنید میزان مصرف سویا و محصولات پایه سویا را کاهش دهید تا بر تعداد اسپرم شما تأثیر نگذارد.

درست مثل رژیم شما ، حتی یک تغییر در سبک زندگی می تواند تولید اسپرم شما را تقویت کند. بیشتر از این ، تعدادی از مراحل وجود دارد که می توانید برای محافظت از اندام های تولید مثل و  عملکرد آنها انجام دهید. مراحل زیر می تواند از تولید کم اسپرم جلوگیری کند و می تواند تعداد اسپرم شما را افزایش دهد.

وزن بدن متعادل داشته باشید:

اضافه وزن می تواند فشار و گرمای بیشتری به بیضه شما وارد کند و از تولید اسپرم جلوگیری کند. اگر اضافه وزن دارید ، با پزشک خود صحبت کنید تا وزن ایده آل خود را پیدا کنید. سپس برای رسیدن و حفظ آن وزن ، یک برنامه غذایی و ورزشی طراحی کنید.

سعی کنید بیضه های خود را خنک نگه دارید:

گرما در اطراف بیضه ها یکی از دلایل اصلی کاهش تعداد اسپرم است زیرا دمای بالا باعث از بین رفتن اسپرم می شود. موارد زیر را انجام ندهید  تا از گرم شدن بیضه ها و آسیب رساندن به اسپرم جلوگیری کنید. لپ تاپ یا سایر وسایل الکترونیکی را روی پاهای خود قرار ندهید.زیرا گرما تولید می کنند ومی توانند به اسپرم شما آسیب برساند.

از وان های گرم استفاده نکنید. زیرا دمای بیضه های شما را بسیار بالا می برند. اگر در حال ورزش یا کار فیزیکی هستید ، سعی کنید کمی استراحت کنید تا بدن شما خنک شود.

برای افزایش کیفیت اسپرم به طور منظم ورزش کنید:

ورزش متوسط در مجموع ۱۵۰ دقیقه در هر هفته به تحریک تولید اسپرم و حفظ کیفیت آن  کمک می کند. سعی کنید هر روز حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید تا از تولید اسپرم های باکیفیت  حمایت کنید. لازم نیست ورزش های سنگین انجام دهید.

حتی یک پیاده روی روزانه برای سلامتی مفید است. توجه داشته باشید که ورزش بیش از حد ممکن است به دلیل افزایش گرما باعث کاهش تعداد اسپرم شود. اگر به طور منظم ورزش های شدید انجام می دهید ، مدتی را در طول تمرینات اختصاص دهید تا بدن شما خنک شود.

برای متعادل نگه داشتن هورمون ها استرس را کاهش دهید:

استرس زیاد می تواند هورمون های بدن شما را از تعادل خارج کند ، که این امر در تولید اسپرم اختلال ایجاد می کند. اگر به طور مرتب احساس استرس می کنید، برای رفع این استرس گام بردارید تا تولید اسپرم خود را بالا نگه دارید.

• تمرینات آرامش مانند مراقبه ، تنفس عمیق و یوگا می تواند کمک بزرگی باشد. سعی کنید هر روز ۱۰-۲۰ دقیقه وقت صرف انجام یکی از این فعالیت ها کنید تا به آرامش خود کمک کنید.
• فعالیت ها و سرگرمی های لذت بخش نیز روش خوبی برای کاهش استرس شماست. سعی کنید هر روز چند دقیقه برای چیزهایی که دوست دارید پیدا کنید.

سیگار کشیدن ، نوشیدن و استفاده از مواد مخدر را ترک کنید. سیگار کشیدن و استفاده از مواد مخدر ، به ویژه ماری جوانا و کوکائین ، مواد شیمیایی زیادی را وارد بدن می کند که می تواند تولید اسپرم را مهار کند.

اگر هرکدام از این عادت ها را دارید ، در اسرع وقت این کار را ترک کنید تا به اسپرم آسیب نرساند. اگر سیگار نمی کشید یا مواد مخدر استفاده نمی کنید ، پس اصلاً شروع نکنید. 

• اگر در حین بارداری سیگار را ترک نکردید ، باید قبل از تولد فرزندتان آن را ترک کنید. سیگار کشیدن در اطراف کودکان می تواند منجر به مشکلات سلامتی بی شماری شود.
• همچنین به طور کلی از نوشیدن زیاد الکل پرهیز کنید.
  
• استروئیدهای آنابولیک به اسپرم آسیب می رسانند. آن ها همچنین خطرناک و غیرقانونی هستند ، بنابراین از این داروها نیز استفاده نکنید.

سعی کنید از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و سموم دفع آفات خودداری کنید:

برخی از مواد شیمیایی و سمی مانند سرب یا سموم دفع آفات می توانند در تولید اسپرم اختلال ایجاد کنند. با رعایت مراحل ایمنی و کار در مناطق دارای تهویه مناسب ، تمام تلاش خود را برای محافظت از خود در برابر مواد شیمیایی و سموم انجام دهید.

اسپسلول اسپرم، سلول جنسی مرد است که همراه با مایع در هنگام انزال دفع می شود. در انسان، اسپرم ها جنسیت جنین را تعیین می کنند. به این معنی که آنها می توانند کروموزوم X یا Y را حمل کنند. عملکرد اسپرماتوزوئید باروری سلول تخمک در حین لقاح و ایجاد تخم است. سلولهای اسپرم انسان هاپلوئید هستند. به این معنی که آنها حاوی ۲۳ کروموزوم هستند.

تعریف و عملکرد اسپرم

سلولهای اسپرم، سلولهای جنسی مرد هستند. عملکرد آنها ترکیب با سلول جنسی زن و ایجاد موجود کاملا جدید است. اسپرم ها در طی انزال به همراه مایع منی دفع می شوند. تولید اسپرم در بیضه صورت می گیرد. هنگامی که تخمک و اسپرم با هم متحد می شوند. یک زایگوت(تخم) ایجاد می کنند. که به یک جنین (موجود متولد نشده و در حال رشد) و بعداً به یک نوزاد تبدیل می شود.

در انسان سلول اسپرم مسئول تعیین جنسیت جنین است. این بدان معنی است که اسپرم می تواند کروموزوم Y یا X را حمل کند. در حالی که سلول های تخمک همیشه حاوی کروموزوم X هستند. سلولهای اسپرم انسان همیشه هاپلوئید هستند. یعنی حاوی ۲۳ کروموزوم هستند. هنگامی که اسپرم به تخمکی برسد که که آن نیز حاوی ۲۳ کروموزوم است و به آن بپیوندد. آنها یک سلول دیپلوئید حاوی ۴۶ کروموزوم تشکیل می دهند.

سازگاری سلول های اسپرم

اسپرم ها از نظر ساختاری از طریق تغییرات آناتومیکی زیر، از نظر ساختاری تخصص یافته می شود:

• وجود تاژک: اسپرم را هنگام شنا در حین حرکت، به سمت تخمک سوق می دهد.
• از دست دادن اندامکها: با تکامل گونه ما، اسپرم ها تعدادی از اندامک ها را از دست داده اند. زیرا دیگر برای عملکرد به آنها نیازی نداشتند. اندامکهای سیتوپلاسمی مانند دستگاه گلژی، شبکه آندوپلاسمی یا ریبوزومها وجود دارند اما غیرفعال هستند.
• شکل بچه قورباغه: به آنها امکان می دهد اطلاعات ژنتیکی را در سرهای گرد شده خود حمل کنند. همچنین آنها در نوک سر خود آنزیمی را حمل می کنند که به آنها اجازه می دهد به سلول تخمک بارور نشده نفوذ کنند.
• نیروئی که از طریق میتوکندری تأمین می شود: قطعه میانی اسپرم برای توانایی حرکت به سمت جلو، حاوی مقدار زیادی میتوکندری است که باعث تولید آدنوزین تری فسفات(ATP) می شود.

ساختار سلول اسپرم

اسپرم از چه چیزی ساخته شده است؟

قبل از انزال، اسپرم از مجاری انزال عبور کرده و با مایعات سمینال وزیکول، غدد پیوندی و پروستات مخلوط می شود. در حقیقت ، ۶۵-۷۵٪ از منی حاوی مایعات سمینال وزیکول است ، از جمله:

• آمینو اسید
• آنزیم ها
• پروتئین ها
• ویتامین C
• سیترات
• فلاوین
• فروکتوز
• پروستاگلاندین ها
• فسفوریل کولین

همچنین، سلولهای سرتولی، مایعی را به داخل لوله های اسپرم ساز ترشح می کنند که به انتقال اسپرماتوزوئیدها در مجاری دستگاه تناسلی کمک می کند. به بیان خیلی ساده، مایع منی از پروتئین ها، فروکتوز، آب و سایر اجزا مانند ویتامین ها، مواد معدنی و غیره تشکیل شده است. بنابراین، کمبود آب بدن، کمبود مواد مغذی یا کمبود ویتامین در صورت عدم درمان منجر به ناباروری مردان می شود.

ساختار سلول اسپرم انسان

دانشمند آنتونی وان لیون‌هوک اولین شخصی بود که ساختار سلول اسپرم را با جزئیات در سال ۱۶۷۷ توصیف کرد. اگرچه قسمتهای اسپرم(یک سر و یک دم بلند) در همه گونه های پستانداران کم و بیش مشترک است. اما تفاوت های اندکی به خصوص در مورفولوژی سر، بین گونه ها وجود دارد.

اسپرماتوزوآ تنها سلولهای انسانی هستند که حاوی تاژک هستند. آنها از سه قسمت اساسی تشکیل شده اند: سر ، قطعه میانی و دم

سر: 

سر یک ساختار بیضی شکل است، که اندازه آن بین ۵ تا ۸ میکرومتر متغیر است. سر از دو بخش تشکیل شده است:

1. آکروزوم: اندازه این اندامک ۴۰ تا ۷۰ درصد از کل سر اسپرم را در بر می گیرد و در یک انتهای سلول اسپرم قرار دارد. این ماده حاوی آنزیم های پروتئولیتیک است که به تخریب لایه خارجی سلول تخمک کمک می کند و در نتیجه اسپرم به راحتی وارد تخمک می شود.
2. هسته: هسته نیمی از اطلاعات ژنتیکی جنین یعنی ۲۳ کروموزوم را در بر میگیرد. هسته تنها بخشی از سلول اسپرم است که می تواند وارد سلول تخمک می شود. به همین دلیل، هسته یک قسمت کلیدی اسپرم است.

ساختار سر اسپرم

گردن و قطعه میانی:

گردن و قطعه میانی، قسمتهایی بین سر و دم اسپرم هستند. عملکرد آنها اتصال دو انتهای سلول اسپرم یعنی سر و دم است. همانطور که در شکل زیر مشاهده می شود، گردن حاوی میلیون ها میتوکندری است که به صورت مارپیچ مرتب شده اند. وظیفه آنها تأمین انرژی مورد نیاز اسپرم برای شنا کردن به سمت تخمک می باشد.

میتوکندری در قطعه میانی اسپرم

دم:

دم، به عنوان تاژک شناخته می شود. دم یک ساختار طویل است که عملکرد اصلی آن حرکت اسپرم به صورت یک حرکت لغزنده و مار پیچ مانند است. طول دم حدود ۵۰ میکرومتر است و توانایی حرکت اسپرم به اندازه ۳ میلی متر در دقیقه را می دهد. نقص یا تغییر دم اسپرم می تواند منجر به مشکلات باروری در مردان شود، که یکی از شایع ترین آنها آدنوزواسپرمی است.

دم سلول اسپرم

طول عمر اسپرم انسان چقدر است؟

پس از انزال، بیشتر اسپرم ها در عرض چند دقیقه خارج از دستگاه تناسلی زن می میرند. اگر اسپرم وارد سیستم تولید مثل زنان (دهانه رحم و رحم) شود. می تواند ۱-۲ روز و به ندرت تا ۵روز زنده بماند. از طرف دیگر، وقتی اسپرم تحت شرایط سخت آزمایشگاهی در محیط غنی از مواد مغذی پردازش و ذخیره می شود. می تواند تا ۷ روز زنده بماند. اما اگر در خانه در یک ظرف استریل جمع آوری شود، توانایی باروری آنها در عرض ۶۰ دقیقه به طرز چشمگیری کاهش می یابد.

بنابراین، طول عمر اسپرماتوزای انسانی ۲۴-۴۸ ساعت است. که البته مدت این زمان به محیط(شرایطی که تحت آن نگهداری می شوند) بستگی دارد. یعنی اگر اسپرم ها در معرض هوا یا روی لباس قرار گیرند، به سرعت خشک می شوند و در عرض چند دقیقه پس از انزال می میرند.

بیماری ها و نقایص سلول های اسپرم

بیماریها یا نقصهای سلولهای اسپرم بسیار شایع هستند. و منجر به ناباروری مردان می شوند. این بیماری ها می توانند به دلیل نقص در طی اسپرماتوژنز (تولید اسپرم)، یا تغییراتی که در طی روند بلوغ اسپرم به دست آمده، ایجاد شوند.

تراتوزواسپرمی یک ناهنجاری شایع است که بر مورفولوژی اسپرم تاثیر می گذارد. یعنی شکل سلول های اسپرم تغییر می کند (به عنوان مثال سلول های اسپرم با ۲ سر). این نوع نقص ها را می توان به طور همزمان در سر، گردن، دم یا در چندین قسمت مشاهده کرد.

سلول اسپرم با استفاده از تاژک به سمت لوله فالوپ در سیستم تناسلی زنان حرکت می کند. اگر آسیب ببینند یا کار نکنند، هرگز به تخمک نمی رسد و متعاقباً لقاح اتفاق نمی افتد.

نویسنده: زهرا روستا/ دکتری جنین شناسی

استروئیدهای آنابولیک مواد مصنوعی مشابه هورمون تستوسترون هستند که امروزه توسط ورزشکاران و جوانان، به ویژه مردان، که به دنبال رشد بیش از حد در عضلات هستند، استفاده می شود. استفاده زیاد از استروئیدهای آنابولیک اثرات مضر بر سلامتی این افراد دارد. زیرا استروئیدهای آنابولیک در روند تنظیم هورمون دخالت می کنند. یکی از اثرات منفی عوامل آنابولیک ایجاد عقیم کردن موقتی است، زیرا آنها مانع تولید اسپرم در بیضه ها می شوند.

استروئیدهای آنابولیک چیست؟

استروئیدها گروهی از مولکول های چربی هستند که از کلسترول بدست می آیند و به طور طبیعی در بدن یافت می شوند. استروئیدها شامل هورمون های جنسی زن و مرد است: آندروژن ، استروژن ، پروژسترون و غیره.

از طرف دیگر، استروئیدهای آنابولیک، مولکول های مصنوعی هستند که از هورمون تستوسترون (آندروژن اصلی)، در مردان گرفته می شوند. این مواد در اصل به عنوان داروهای درمانی ایجاد شده اند و دو اثر مهم بر بدن دارند:

1. عمل آنابولیک: افزایش حجم و وزن عضله به دلیل افزایش سنتز پروتئین.
2. عمل آندروژنیک: بروز صفات مردانگی

به همین دلیل است که این مواد به عنوان استروئیدهای آندروژنی آنابولیک(AAS) نیز شناخته می شوند.

استروئیدهای آندروژنی آنابولیک

اثرات استروئیدها

امروزه، بسیاری از مردان و زنانی که از استروئیدهای آنابولیک استفاده می کنند، ورزشکاران، بدنسازان و جوانان هستند که به باشگاه می روند و بدنبال بهبود عملکرد و شکل ظاهری خود هستند. یعنی آنها به دنبال اثر آنابولیک استروئیدها یعنی افزایش بافت عضلانی و کاهش چربی بدن هستند. با این حال،  استفاده بیش از حد از این مواد بدون هیچ گونه کنترل پزشکی می تواند عواقب جدی برای سلامتی داشته باشد.

هنگامی که تستوسترون به صورت مداوم به صورت برون زا تجویز می شود ، همانطور که در مورد استروئیدهای آنابولیک آندروژنیک اتفاق می افتد، باعث بهم خوردن نظم و تعادل قابل توجهی در بدن می شود ، مانند موارد زیر:

عقیم بودن مردان:

تشکیل اسپرم ، فرایندی که به اسپرماتوژنز معروف است ، با تولید طبیعی هورمون تستوسترون در بیضه ها تنظیم منفی می شود. این بدان معنی است که وقتی تولید اسپرم زیاد است، تستوسترون سیگنالی به مغز می فرستد و از سنتز LH و FSH ، هورمون های ترشح شده از غده هیپوفیز که مسئول تحریک اسپرماتوژنز هستند، جلوگیری می کند.

به این ترتیب تمام اسپرم و هورمون سازی توسط محور بیضه هیپوتالاموس-هیپوفیز تنظیم می شود.

انسداد اسپرماتوژنز به دلیل مصرف استروئیدها

با این حال ، با افزایش غلظت تستوسترون در خون با تزریق استروئیدهای آنابولیک، انسداد مداوم تولید اسپرم وجود دارد، که منجر به وضعیت آزواسپرمی می شود. در این حالت، بدن نمی تواند تشخیص دهد که منشا هورمون تستوسترون طبیعی است یا مصنوعی، بنابراین تشکیل اسپرم در بیضه ها قطع شده و این منجر به عقیمی غدد درون ریز می شود. علاوه بر این، هنگامی که تولید اسپرم متوقف می شود، بیضه ها کوچکتر می شوند، زیرا بیشتر حجم بیضه مربوط به لوله های بیضه است که در آن اسپرماتوژنز اتفاق می افتد.

این تغییر هورمونی می تواند پس از از بین بردن تأمین خارجی استروئیدهای آنابولیک از بین برود، اما حداقل سه ماه برای بازگرداندن عملکرد بیضه لازم است. به همین دلیل ، بسیاری از بدنسازان و ورزشکاران نخبه تصمیم می گیرند قبل از شروع چرخه های استروئید آنابولیک ، با انجماد مایع منی، باروری خود را حفظ کنند

تغییر جنسیت:

سایر اثرات ناخواسته استروئیدهای آنابولیک، اختلال نعوظ و کاهش میل جنسی است. توضیح این تغییرات مربوط به انتقال تستوسترون در بدن است. به طور معمول، تستوسترون می تواند به دو صورت مختلف در خون گردش داشته باشد:

تستوسترون موجود در دسترس: تستوسترون است که آزادانه در خون گردش می کند یا به پروتئین آلبومین متصل می شود. این ماده معمولاً بین ۴۰-۶۵٪ تستوسترون است و بخشی از تستوسترونی است که بدن می تواند استفاده کند و پاسخهای فیزیولوژیک جنسی ایجاد می کند.

تستوسترون غیرفعال: تستوسترونی است که با گلوبولین متصل به هورمون جنسی( SHBG)  مرتبط است و معمولاً بین ۳۵-۶۰ است. این تستوسترون توسط بدن قابل استفاده نیست. آنچه با مصرف استروئیدهای آنابولیک اتفاق می افتد این است که تولید این نوع تستوسترون( SHBG) را افزایش می یابد. این امر منجر به اختلال عملکرد جنسی می شود.

زنانه شدن:

استروئیدهای آندروژنی آنابولیک همچنین ممکن است باعث بروز خصوصیات جنسی زنانه در مردان شود. این حالت به دلیل افزایش استروژن (هورمون های زنانه) ناشی از مقدار زیاد آندروژن در بدن است، زیرا هر دو از یک مسیر متابولیک تشکیل می شوند. شایعترین علامت ژنیکوماستی (رشد و تکامل غدد پستانی) در مردان است.

عوارض جانبی استروئیدها

سایر تغییرات

جدا از آنچه تاکنون گفته شد ، AAS می تواند مشکلات سلامتی دیگری را برای افرادی که از آنها بیش از حد مجاز استفاده می کنند ایجاد کند:

• بیماری های قلبی عروقی
• فشار خون
• افزایش کلسترول
• بیماری های کبدی و کلیوی
• تومور
• مشکلات روانپزشکی: پرخاشگری ، تحریک پذیری ، افسردگی ، توهم و …

توجه به این نکته مهم است که تمام عوارض جانبی استروئیدهای آنابولیک می توانند برگشت پذیر و غیر قابل برگشت باشند.

اگر بعد از قطع مواد آنابولیک باروری حاصل نشود چه اتفاقی می افتد؟

در ۶۰٪ موارد، مردان حدوداً ۶ ماه پس از قطع استروئیدهای آنابولیک آندروژن، خود به خود عملکرد بیضه را بازمی یابند. در غیر این صورت، مراجعه به متخصصی که می تواند برای تحریک بیضه برای FSH و LH درمانی تجویز کند، لازم است.

عوامل آنابولیک طبیعی کدامند؟

برخلاف استروئیدهای آنابولیک آندروژنیک، آنابولیک های طبیعی موادی هستند که اغلب به عنوان مکمل های غذایی با هدف تحریک تولید درون زا هورمون هایی که رشد عضلات را تقویت می کنند، استفاده می شود. برخی از برجسته ترین آنابولیک های طبیعی شامل: کراتین ، کوآنزیم B12 ، پروتئین ها ، گلوتامین ، لوسین و غیره هستند.

لازم به ذکر است که این مکمل های غذایی علیرغم بی خطر بودن، باید تحت کنترل پزشک یا متخصص تغذیه مصرف شوند.

نویسنده: زهرا روستا/ دکتری جنین شناسی

مردان چگونه می توانند از ناباروری خود مطلع شوند؟

اگر به مدت ۱۲ ماه سعی در باردار شدن داشتید و موفق نشدید، وقت آن رسیده است که برای بررسی باروری به یک متخصص در زمینه ناباروری مراجعه کنید. در مورد مردان، آزمایش اصلی باروری برای بررسی کیفیت اسپرم، سمینوگرام است. روش های دیگری نیز برای بررسی باروری مردان وجود دارد، از جمله سنجش هورمون خون و یا کشت مایع منی برای تعیین سالم بودن نمونه.

آزمایشات ناباروری

برای آزمایش ناباروری، زوجین باید به پزشک متخصص در زمینه مسائل باروری مراجعه کنند.

در ابتدا پزشک به بررسی سابقه پزشکی زوج می پردازد. سپس برای بررسی باروری به آن ها آزمایشاتی داده می شود. هدف نهایی این است که دریابد چه چیزی باعث ناباروری شده است تا بهترین روش درمانی را برای زوج تعیین کند.

معاینه اولیه باروری مردان شامل معاینه فیزیکی، بررسی وضعیت کلی سلامت مرد و اندام های جنسی او و تجزیه و تحلیل اسپرم برای ارزیابی کیفیت اسپرم است.

اگر نتایج آزمایش غیرطبیعی باشد، آزمایشات دیگر از جمله آزمایش خون نیز برای سنجش هورمون های جنسی مرد مورد نیاز می باشد.

آزمایشات اولیه برای تشخیص باروری یک مرد

معاینه فیزیکی

اولین آزمایش برای سنجش ناباروری، معاینه فیزیکی است تا احتمال وجود اختلال در بیضه ها و یا انزال بررسی شود.

برای این منظور، متخصص اورولوژی می تواند معاینات زیر را انجام دهد:

• اندازه گیری وزن و قد
• معاینه دستگاه تناسلی و پروستات
• ارزیابی بیضه، از جمله اندازه بیضه
• سونوگرافی بیضه

اگر از طریق این آزمایش علت ناباروری مشخص نشود، مرحله بعدی انجام تجزیه و تحلیل مایع منی است.

تجزیه و تحلیل مایع منی

تجزیه و تحلیل مایع منی، به عنوان آزمایش اسپرم، سمینوگرام یا سمنوگرام شناخته می شود. این آزمایش شامل مطالعه پارامترهای اسپرم است که کیفیت نمونه اسپرم را تعیین می کند.

برای موثر بودن این تست، پرهیز از انزال به مدت ۳ تا ۵ روز توصیه می شود. پارامترهایی از اسپرم که مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند عبارتند از:

• تحرک اسپرم: برای اینکه اسپرم ها بتوانند به تخمک برسند و آن را بارور کنند، باید به سرعت و به تدریج به جلو حرکت کنند.
• تعداد اسپرم: به تعداد اسپرم در هر میلی لیتر انزال یا در کل نمونه اشاره دارد.
• مورفولوژی اسپرم: اسپرم هایی با اشکال غیر عادی، قادر به حرکت روبه جلو نیستند.
• زنده مانی اسپرم: گاهی اوقات، آزمایش اسپرم وجود اسپرم مرده در انزال را نشان می دهد. که توانایی باروری تخمک را ندارند. در دسترس بودن درصد بالایی از اسپرمهای متحرک مهم است.
• پارامترهای دیگر مانند حجم انزال، pH یا ویسکوزیته مایع منی نیز اغلب تجزیه و تحلیل می شوند.

سازمان بهداشت جهانی(WHO) مجموعه ای از مقادیر مرجع را برای مایع منی تعیین کرده است: اگر نمونه بیمار در محدوده طبیعی باشد (نورموزواسپرمیا).

در صورت مشاهده تغییر، بسته به پارامتری که تحت تأثیر قرار می گیرد. می توان آسیب را به انواع مختلف طبقه بندی کرد: آزواسپرمی(تعداد اسپرم صفر)، الیگوسپرمیا(تعداد اسپرم کم). آدنوزواسپرمی (تحرک کم اسپرم)، تراتوزواسپرمیا (اشکال غیرطبیعی).

اگر نتایج سمینوگرام منفی باشد، متخصص با انجام تست های دیگر علت ناباروری را مشخص می کند. این تست ها شامل:

آزمایش سنجش میزان هورمون

اگر نتایج سمینوگرام منفی باشد، معمولا انجام آزمایش خون برای سنجش هورمون ها ضروری است. تولید اسپرم به هورمون های جنسی مردانه وابسته است. این هورمون ها شامل تستوسترون، FSH (هورمون تحریک کننده فولیکول)، LH (هورمون لوتئین ساز) و پرولاکتین در بیضه وابسته است.

بنابراین، تغییر در سطح این هورمون ها می تواند بر روند تولید اسپرم (اسپرماتوژنز) و در نتیجه تعداد و کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد.

تجزیه و تحلیل هورمون های مردانه که بر تولید اسپرم تأثیر می گذارد

سنجش میزان قطعه قطعه شدن DNA اسپرم

برای اینکه اسپرم ها بتوانند تخمک را به درستی بارور کنند و یک جنین سالم ایجاد کنند، باید توانایی اتصال به تخمک را داشته باشد. برای این امر داشتن DNA سالم ضروری است. قطعه قطعه شدن DNA اسپرم می تواند منجر به مشکلات لقاح و همچنین نارسایی اولیه رشد جنینی شود.

کشت مایع منی

اگر تجزیه و تحلیل اسپرم وجود بیش از ۱ میلیون لکوسیت در یک میلی لیتر از مایع منی را نشان دهد، کشت مایع منی مورد نیاز است. همچنین اگر درد بیضه یا تورم، حضور خون در مایع منی یا تغییر رنگ یا بوی مایع منی مشاهده شود، ممکن است کشت مایع منی نیز لازم باشد.

اگر نتیجه کشت منی منفی باشد، به این معنی است که علت ناباروری عفونت نیست.

آزمایش ژنتیک

با استفاده از سنجش کاریوتیپ، می توان کروموزوم های یک مرد را تجزیه و تحلیل کرد. و در صورت تشخیص ناهنجاری کروموزومی نوع آن را مشخص نمود. این آزمایش ژنتیکی در موارد ناباروری مردان و زنان بسیار مهم و رایج است.

تست HOS

این آزمایش برای بررسی عملکرد صحیح یا سالم بودن غشای پلاسمای اسپرم استفاده می شود. برای این منظور، اسپرم ها در معرض محلول هیپوتونیک قرار می گیرند. قرارگیری در معرض این محلول باعث ایجاد عدم تعادل اسمزی در سلول و نفوذ محلول به اسپرم و افزایش حجم سلول(متورم) می شود.

اگر غشای پلاسمای اسپرم سالم نباشد، لقاح نمی تواند رخ دهد، از این رو تست HOS از اهمیت بالایی برخوردار است.

نمونه برداری از بیضه

در این روش توسط جراحی نمونه های کوچکی از بافت بیضه جهت بررسی اسپرم برداشته می شود. این امر زمانی انجام می شود که تعداد اسپرم صفر باشد( آزواسپرمی).

آیا سن مرد در کیفیت اسپرم او تأثیر دارد؟

سن پیشرفته پدری(APA) معمولاً بالاتر از ۳۵-۴۰ سالگی تعریف می شود. این سن با کاهش پارامترهای تجزیه و تحلیل اسپرم همراه است. علاوه بر این، APA خطر سقط جنین، نقایص مادرزادی و اوتیسم را افزایش می دهد. در مردان بزرگتر از ۴۰-۴۵ سال احتمال خطر ابتلا به کودک اوتیسم دو برابر بیشتر می شود. همچنین احتمال ابتلا به کودک اسکیزوفرنی در این سنین پنج برابر بیشتر می شود.

مقادیر نرمال برای تجزیه و تحلیل مایع منی چه میزان است؟

غلظت> 15 میلیون در میلی لیتر

تحرک> 40%

ریخت شناسی> 4%

حجم> 1.5 میلی لیتر

ظاهر اسپرم سالم چه شکل و بویی دارد؟

در واقع  رنگ، ظاهر و حتی بوی مایع منی می تواند اطلاعات زیادی در مورد باروری و سلامتی فرد ارائه کند. پس از انزال می توان رنگ، ظاهر و قوام، بوی مایع منی را مشاهده کرد. و تا حدی از باروری خود اطلاعات کسب نمود.

رنگ اسپرم سالم به طور معمول سفید یا خاکستری روشن است. اگر زرد یا سبز باشد، ممکن است فرد دچار عفونت پروستات شده باشد. در این صورت باید در اسرع وقت با مراجعه به پزشک مشخص شود آیا عفونت باعث غیر باروری اسپرم شده است یا خیر.

همچنین رنگ زرد می تواند وجود ادرار در منی را نشان دهد. اگر رنگ منی صورتی یا قهوه ای مایل به قرمز باشد، ممکن است نشانه ای از التهاب پروستات و ناشی از خونریزی باشد.

در مورد ظاهر و قوام مایع منی، منی بعد از انزال معمولاً ویسکوزیته بالایی دارد. اما اگر به یک ترکیب چسبناک تبدیل شود، احتمال وجود بیماری است.

چگونه می توان تعداد اسپرم خود را بسنجیم؟

همانطور که در بالا توضیح داده شد، بهترین راه برای سنجش میزان اسپرم مراجعه به یک متخصص ناباروری و انجام آزمایش اسپرم یا سمینوگرام است.

همچنین، کیت هایی موجود هستند که SpermCheck نامیده می شوند. آن ها این امکان را می دهند تا در عرض چند دقیقه مشخص شود که آیا تعداد اسپرم در محدوده طبیعی است یا خیر. استفاده از این کیت ها بسیار ساده و راحت است و کم و بیش مانند تست بارداری توسط بیبی چک کار می کند. خواندن نتایج آن نیز آسان است، زیرا تنها یک نتیجه مثبت یا منفی می دهد.

با این حال ما همیشه توصیه می کنیم که برای دریافت نتایج دقیق به پزشک مراجعه کنید.

کیت تشخیص سلامت اسپرم

چگونه می توان تشخیص داد که اسپرم بارور است یا خیر؟

تنها راه برای فهمیدن اینکه اسپرم بارور است یا خیر، استفاده از آنالیز مایع سمن یا سمینوگرام است. شما می توانید از پزشک خود بخواهید که باروری شما را هر زمان که خواستید بررسی کند.

چه عواملی باعث ناباروری در مردان می شود؟

بیش از ۹۰٪ موارد ناباروری در مردان به دلیل ناهنجاری های اسپرم ایجاد می شود. این ناهنجاری ها شامل کیفیت پایین اسپرم، تعداد کم اسپرم، مورفولوژی غیرطبیعی اسپرم می باشند. دلایل دیگری که می تواند بر باروری مردان تأثیر بگذارد عبارتند از: مشکلات آناتومی، نقایص ژنتیکی، عدم تعادل هورمونی و غیره.

قبل از ازدواج مردان چه آزمایش باروری باید انجام دهند؟

در واقع، هیچ آزمایش اجباری باروری قبل از ازدواج زن یا مرد وجود ندارد که به طور پیش فرض انجام شود. با این حال، برخی از زوج ها ترجیح می دهند از نظر HIV و سایر بیماری های مقاربتی، گروه خونی، باروری، بیماری های احتمالی پزشکی و یا مزمن و غیره مورد آزمایش قرار بگیرند. اما، همانطور که گفته شد، انجام این آزمایشات کاملا اختیاری است.

نویسنده: زهرا روستا/ دکتری جنین شناسی

آنتی اکسیدانت چیست و چگونه بر کیفیت اسپرم تأثیر می گذارند؟ 

آنتی اکسیدانت ها مولکول هایی هستند که در بدن ما مسئول جلوگیری از اکسیداسیون و پیری سلول ها می باشند.همچنین، آنتی اکسیدانت ها نقش موثری در کیفیت مایع منی، اسپرم و باروری مردان دارند. بدن انسان دارای سیستم های پیچیده ای از آنتی اکسیدانت ها است. علاوه بر آن، می توان میزان آنتی اکسیدانت های بدن را توسط رژیم غذایی مناسب، به ویژه میوه ها و سبزیجات ، افزایش داد. امروزه مطالعاتی در ارتباط با اثر آنتی اکسیدانت ها بر کیفیت اسپرم صورت گرفته است.

 تعریف استرس اکسیداتیو

رادیکال های آزاد یا همان گونه های آزاد اکسیژن (ROS) نوعی مولکول هستند که به طور طبیعی در بدن، در اثر متابولیسم طبیعی اکسیژن ایجاد می شوند.

ROS در سیگنالینگ سلول نقش مهمی دارد و بنابراین وجود آن برای عملکردهای سلول ضروری است. با این حال، افزایش قابل توجه ROS در بدن، به ساختارهای سلولی آسیب می رساند و منجر به وضعیتی می شود که تحت عنوان استرس اکسیداتیو شناخته می شود. در مورد تأثیر این استرس اکسیداتیو بر باروری، مطالعات نشان داده اند که بین ۳۰ تا ۸۰ درصد از مشکلات ناباروری مردان به دلیل وجود ROS در مایع منی ایجاد می شود.

به طور خاص، دو مولکول وجود دارد که بیشترین تأثیر را در تولید و کیفیت اسپرم دارند:

1. رادیکال های آزاد: گونه های شیمیایی بسیار ناپایدار و آسیب رسان به ساختارهای سلولی.
2. اکسیژن فعال: اکسید کننده ترین ماده در بدن ما است، که باعث پیری سلول ها می شود.

اسپرم و استرس اکسیداتیو

اثرات استرس اکسیداتیو بر کیفیت اسپرم:

اثرات زیان بار استرس اکسیداتیو بر کیفیت اسپرم به شرح زیر است:

• قطعه قطعه شدن DNA اسپرم
• تغییرات در غشای اسپرم
• کاهش تحرک اسپرم که می تواند منجر به آدنوزواسپرمی شود.
• نقص در شکل طبیعی اسپرم که می تواند منجر به تراتوزواسپرمی شود.
• اختلال در اتصال اسپرم به تخمک و باروری آن.

به همین دلیل، یافتن بیش از حد رادیکال های آزاد در مایع منی مردان مبتلا به ناباروری، کاملاً معمول است.

علل افزایش استرس اکسیداتیو

عوامل مختلفی باعث افزایش سطح ROS در بدن می شود و بنابراین بر کیفیت مایع منی در مردان تأثیر می گذارند:

1. سبک نادرست زندگی: مصرف الکل، توتون و تنباکو .در افراد سیگاری، ظرفیت آنتی اکسیدانتی خون در مقایسه با افراد غیر سیگاری به نصف کاهش می یابد.
2. فاکتورهای محیطی: قرار گرفتن بیش از حد در معرض تابش خورشید و آلودگی محیط زیست.
3. برخی از عفونت ها، بیماری های خود ایمنی و یا مزمن

تعریف آنتی اکسیدانت

آنتی‌اکسیدانت ها ترکیبات طبیعی هستند که باعث محافظت سلول در برابر آسیب های ناشی از رادیکال‌های آزاد می‌شوند. بدن انسان دارای سیستم های مختلف آنتی اکسیدانتی است. از جمله آنزیم ها و مولکول های گلوتاتیون پراکسیداز، سوپراکسید دیسموتاز ، کوآنزیم Q ، اسید اوریک و …

علاوه بر این ، آنتی اکسیدانت های دیگری نیز وجود دارد که ما می توانیم توسط غذا به دست آوریم. از مهمترین آن ها می توان به ویتامین ها و فلاونوئیدها اشاره کرد. آنتی اکسیدانت هایی که در مایع منی وجود دارند، مسئول محافظت از اسپرم هستند. که شامل ویتامین ها (ویتامین C و E )، آنزیم سوپراکسید دیسموتاز، گلوتاتیون و تیوردوکسین است. مطالعات متعدد نشان می دهند که مردان نابارور، میزان کمتری از این آنتی اکسیدانت ها را در مایع منی خود دارند. که کاهش آنتی اکسیدانت ها موجب افزایش استرس اکسیداتیو و کاهش کیفیت اسپرم می شود.

آنتی اکسیدانت و تغذیه

خوردن غذاهای غنی از آنتی اکسیدانت می تواند به بهبود کیفیت اسپرم کمک کند. در ادامه، اصلی ترین آنتی اکسیدانت هایی که در باروری مردان نقش دارند را شرح خواهیم داد:

• بتا کاروتن ها: در هویج، اسفناج، کاهو، کلم پیچ، کدو تنبل و… موجود می باشد.
• لیکوپن: در گوجه فرنگی، هندوانه، پاپایا، انگور و… موجود می باشد.
• ویتامین A: در لبنیات، تخم مرغ، هویج، انبه، جگر و… موجود می باشد.
• ویتامین C: در مرکبات، غلات، ماهی و… موجود می باشد.
• ویتامین E: در آجیل، دانه ها، روغن زیتون، کلم بروکلی و… موجود می باشد.
• فلاونوئیدها: در توت سیاه، تمشک، گیلاس، سویا، شکلات، پونه کوهی، چای، قهوه، شراب قرمز و… موجود می باشد.

همچنین عناصری مانند سلنیوم، روی یا منگنز در رژیم غذایی بسیار مهم هستند، زیرا عملکرد آنتی اکسیدانت ها را تقویت می کنند. علاوه بر موارد ذکر شده، می توان با استفاده از مکمل های آنتی اکسیدانتی، استرس اکسیداتیو را در مردان نابارور کاهش و در نتیجه کیفیت مایع منی را بهبود بخشید.

آنتی اکسیدانت ها چگونه به باروری مردان کمک می کنند؟

استرس اکسیداتیو از چند طریق می تواند بر اسپرم تأثیر بگذارد:

• تکامل اسپرم
• مورفولوژی اسپرم
• توانایی حرکت (تحرک) اسپرم
• DNA اسپرم و ظرفیت باروری آن

مطالعات متعدد نشان داده اند که آنتی اکسیدانت ها (ال-کارنیتین، کوآنزیم Q10، ویتامین E، ویتامین C، سلنیوم، روی) باعث افزایش تعداد و تحرک اسپرم ها می شود.

آیا سیر به بهبود تحرک اسپرم کمک می کند؟

سیر از آنجا که سرشار از ویتامین های A ، B و C، سلنیوم، فسفر، سیلیسیم، گوگرد، روی، مس، پتاسیم و غیره است یک ماده غذایی آنتی اکسیدانتی قدرتمند است. بنابراین سیر می تواند به کاهش استرس اکسیداتیو در اسپرم و بهبود آن کمک می کند. همچنین، سیر دارای خواص آنتی بیوتیکی ، ضد سرطانی و بازسازی کننده پوست نیز هست.

آیا آنتی اکسیدان ها باعث بهبود باروری زنان نیز می شوند؟

در واقع، یک رژیم غذایی سالم و سرشار از میوه ها و سبزیجات غنی از آنتی اکسیدانتی می تواند منجر به افزایش کارآیی تخمدان شود و  همچنین به جلوگیری از پیری تخمدان کمک کند. ویتامین C سطح هورمون ها را بهبود می بخشد و سطح متعادل ویتامین E از سقط جنین جلوگیری می کند.

نویسنده: زهرا روستا / دکتری جنین شناسی